devam ediyor.Senin gündüzünü de gece edip
Kusurunu göstermiyor.
Uyandırmadan yatırıyor.
O, kendi insanlarına sitem eder, isyanını haykırır. Uyanan olsa da çok azdır. Onlara destek olanlar da azdır. İnsanlar düşmanla dostu bile ayıramamaktadır. ‘Böyle bir milleti hiç gördün mü?’ sorusu sitemin ve isyanın güçlülüğünü gösterir. Çünkü bu kadar vurdumduymazlık sabır sınırlarını zorlamaktadır.
Oyanğan erge
Umtılğan jerde
Erüvşi az, serik kem.
Kas bilgen dostı,
Dos bilgen kastı,
Munday eldi körip pe eñ?
Kıs işinde birer kaz
Kelgenmenen, kayda jaz?!
Uyanan ere
Gayret edip
Katılanlar çok az, yoldaş az.
Dostu düşman,
Düşmanı dost bilen
Böyle bir halk gördün mü hiç?
Kazlar, kış gününde
Gelmiş olsalar da hani nerede yaz?!
Uyanan erler çok azdır. Hâlbuki en çok onlara ihtiyaç vardır. Halkın uyanması ve kendi kurallarını koyması gerekir. Onun gevşemesi, kanun ve kuralların bulanıklaşması baskıları büyütecektir.
Baytursınulı, aynı fikirde olduğu yoldaşlarıyla birlikte Kazak halkının gaflet ve basiretsizlikten kurtulması için onların aklına, yüreğine ve sezgilerine tesir etmek amacıyla çalışır. Şair, hemen hemen bütün yazı ve şiirlerinde halkın birçok problemine değinir, asıl sebebin cehalet olduğunu her defasında üstüne basarak belirtir. Rusya’ya bağlı olunmasının, geri kalmanın, sürgün ve idamların sebebi cahilliktir. Halk rahat rahat uyumaktadır. Bir kaygısı, bir derdi yoktur. Ama bu arada memleket elden gitmektedir.
Halkın ne olursa olsun uyanması gereklidir. Milletin beli kırılmaya yaklaşmıştır. Malı resmî güçlerin marifetiyle talan edilmektedir. Canı emniyette değildir. Gençleri hapislerde çürümektedir. Şair, isyan eder; milletine artık uyan der. Halkın harekete geçmesi şarttır.
Kazağım, elim,
Kaykıyıp beliñ,
Sınuvğa tur tayanıp.
Talavda malıñ,
Kanavda janıñ,
Aş köziñdi oyanıp.
Kanğan jok pa äli uykıñ,
Uyktaytın bar ne sıykıñ! (Jıyğan Tergen)
Kazağım, halkım,
Belin kaykılmış,
Kırılmasına az kalmış.
Malın talan edilmekte.
Canın tehlikede.
Artık gözünü aç da uyan!
Hâlâ uykun mu var?
Uyumaya devam edecek hâlin mi var?
Uyan halkım, sana söylenen ninniler gerçek değil diyerek başkaldıran şair, hiçbir şekilde ümitsizliğe kapılmaz. Psikolojisi her zaman dışa dönüktür, iyimserdir. Ardı ardına sorduğu sorularla halkını uyandırmaya çalışır. Özgür yaşayan milletin, doğru konuşan bey’in, ‘bey’li günlerdeki hayatın, adalet dolu günlerin nerede? Artık ninnilere inanma. Uyan. Artık mücadele başlamak zorunda. Ayaklanmak ve karşı koymak şart. Bunun için de ey halkım uyan!
Erkin dala.
Erkiñ kayda?
Erkiñdegi
Körkiñ kayda?
Tuvra aytatın
Biyiñ kayda?
Biy bardağı
Küyiñ kayda?
Adal köñil
Aktık kayda?
Jalğan anttan
Saktık kayda?
Äldiy-äldiy!-
Men de deymin
Sirä, ‘äldiyge’
Senbe deymin. (Jubatuv)
Özgür ova
Özgürlüğün nerde?
Özgür zamanlarındaki
Görkün nerde?
Doğru konuşan
Beyin nerde?
Beyli zamandaki
Hâlin nerde?
Adil gönülle
Saflık nerde?
Yalan yeminden
Sakınma nerde?
Ben de “Ninni ninni!”
Derim.
“Ninniye” kesinlikle
İnanma derim.
İnsanların milletin ve vatanın durumunu düşünmeyip vurdumduymaz davranmaları şairi üzer. Bazen de kahreder. Sadece kendilerini, ‘doyuracakları mideleri’ni düşünen bu insanlar yine de kendi insanıdır. Bir an önce uyanmaları lazımdır. İsyanını sert bir dille söyler:
Ottay ber, januvarım eki ayaktı,
Adamdık hayuvanğa kanşa kajet?!
İki ayaklı hayvanım otlayıver.
Hayvan için insanlığa ne hacet?!
Şair, milleti uyandırmaya çalışan bir sivrisinektir. Bütün aydınlar da öyledir. Kazaklar hep uyudukları için onları anlamamakta, dinlememektedir. Düşman sürekli zarar vermek için uğraşmaktadır. Aydınlar halkı uyandırmak için sürekli sözle onu sokmaya çalışmaktadır.
Mısalı Kazak-malşı uyktap jatkan,
Jılandı päle delik añdıp bakkan.
Päleniñ türin körgen men-Sarmasa –
Halıktı ‘oyansın’ dep sözben şakkan.
Örneğin, Kazak uyuyup duran bir çoban. Yılan
ise, bir bela bakıp duran.
Belanın türünü görüp de halkı uyandırmak için
sözle sokan sivrisinek Sarımasa’yım.
Şair bazen söylediği sözlerin yeterli olduğunu düşünmekte, sert söylersem sözlerim rahatsız eder demektedir. Ayrıca; ‘Bir türlü uyanmayan halk, beni anlamaz da sivrisinek gibi bir gün yok eder mi?’ diye de korkmaktadır. Ama bu korku bile onu yolundan döndürmez. Mücadeleye devam eder.
‘Oylaymın ‘osı söz de jetedi’ dep,
‘Kattı
