Campbell, yer yer Jung’dan aldığı psikanalitik kavramları, bebeklikten ergenliğe insanın kişilik gelişimini, kahramanın macerası üzerine yansıtarak kullanır; yer yer de James Frazer’dan aldığı antropoloji, etnoloji, gelenek, tören ve mitle ilgili kavramları, kahramanın başından geçenleri, yaban toplum insanlarının kültürel örüntüleri olarak açıklar.
Campbell için Jungçu olduğu hep yazılmış, söylenmiştir fakat o kendisini Jungçu olarak nitelendirmemiştir. Campbell ve Jung da en önemli fikir ayrılığını mitin kökeni ve amacı üzerinde yaşarlar. Jung için mitin arketipik içeriği, bilinç dışından çıkar. Jung, kullandığı malzemenin kaynağı ne olursa olsun, her toplumun kendi mitini yarattığını belirtir. Campbell’a göre ise mit, tek bir toplumda meydana gelip diğerlerine yayılır. Jung, arketiplerin varlığını mitlerin ortaya çıkarttığını yazar.21
Mitin fonksiyonlarıyla ilgili Jung’un düşüncelerine ek olarak Campbell şunları belirtir: 1. İnsana, dünya karşısında gizem, saygı, dehşet hissini telkin ve devam ettirmek. 2. Dünya için bir sembolik imaj vermek. 3. Toplumun düzeni neyse onu devam ettirmek. Mesela Hint kast sistemine ilahî bir meşruiyet vererek toplumsal düzeni sürdürmek. 4. İnsanları, evren, toplum ve kendileriyle ahenkli hale getirmektedir.22
Jung, her zaman iç ve dış dünya arasında bir uyum aramıştır; insanların bağlarının kopmuş olduğu iç dünyasına, bilinç dışı dünyasına dikkati çekmiştir. Campbell da dördüncü işlevi, insanların kendileriyle olan münasebetini ele aldığı için önemli saymıştır. Jung, miti olmazsa olmaz olarak görmez; onun aktif muhayyile dediği, din, sanat, rüyalar mit yerine işleyebilir. Campbell için mitten feragat edilemez. Campbell, miti daha geniş bir çerçevede ele alır; din, sanat, rüyanın alternatifi olmaktan ziyade onun örneği olarak görür. Jung, miti, insan arzularının doyumu için ne gerekli ne de yeterli olarak görür. Campbell ise her ikisidir der. Jung için, insan, körü körüne mite riayet etmek yerine onu düşünmelidir. Campbell için, insan, herhangi bir miti sadıkane bir şekilde takip etmelidir. Jung için bir mit, insanı yanlış yoldan götürebilirken, Campbell için mit, hiçbir zaman bunu yapmaz. Bu çarpıcı farklara rağmen Campbell’ın düşünceleri, Jung’a yakın durmaktadır. Campbell’ın bu düşüncelere en yakın eseri de The Hero with Thousand Faces (Kahramanın Sonsuz Yolculuğu) adlı kitabıdır ki bu çalışma kahraman mitlerinin klasik Jungçu tahlilidir. Ama Campbell, kitaptaki tahlili, Freudçu Géza Róheim’in desteği üzerine bina eder.23
Freud ve Rank’ın modeli, ebeveyn ve doğal eğilimleri içerir. Jung bunlara bilinçaltını ekler. Ona göre her çocuğun dış dünya hakkında bilinç kazanması kahramanca bir harekettir. Freud, doğal eğilimlerin baskı altına alınması üzerinde durur. Jung ise miras alınan unsurlardan bahseder. Bilincin oluşması ve bilincin ilk amacının dış dünyayı tanıması üzerinde durur. Jungçular sadece dış dünya hakkında değil bilinç altı hakkında da farkında olmaktan bahsederler. Jung, hayatın ikinci yarısının üzerinde durur ve birinci yarıyı terk etmek değil, onun üzerine başarılar eklemek olduğunu belirtir. Jung’a göre ideal olan denge bir tarafta dış dünya hakkında bilinçli olmak, diğer tarafta bilinç altı hakkında farkında olmaktır.24
Rank, kalıbını, kahramanın hayatının birinci yarısıyla sınırlandırır, Campbell ise ikinci yarıyla. Rank’ın kahramanın macerasını bitirdiği yerde Campbell’ınki başlar. Rank’ın kalıbındaki kahraman doğduğu yere geri döner, Campbell’ınki ise tuhaf, yeni bir dünyaya doğru kararlı bir şekilde yürür. Campbell’ın kalıbında kader, kahramanı çağırmıştır ve onun manevi merkezini toplumun sınırlarından alıp bilinmeyen bir bölgeye aktarmıştır. Bu bölge, uzak bir diyar, orman, yer altında bir bölge, dalgaların altında bir yer, gökyüzünün üstü, gizli ada, bir yüksek dağ zirvesi, derin bir rüya hali olabilir. Kahraman bu doğaüstü dünyada mutlak hakim bir tanrı ve tanrıça ile karşılaşır. Anne tanrıça seven ve şefkat gösterendir. Kadın, her kahramanın dünyevi ve dünya dışı arayış macerasının mutluluk veren hedefidir. Erkek tanrı ise zalim ve merhametsizdir. Rank’ın kahramanı, babasını öldürüp kendi annesiyle evlenir. Campbell’ın kahramanı da önce kraliçeyle evlenir, sonra babasını öldürür ama buradaki tanrıça kahramanın annesi mi belirgin değildir. Bunlar yalnızca evlenmezler, mistik “bir” olurlar. Campbell bunu, Roheim’den hareketle, genç neslin ödipal saldırganlığının kastrasyonunun (hadım edilmesinin) dramatik bir ifadesi olarak yorumlamıştır. Campbell, kahramanın tanrıça ve tanrıdan güven ve bağışlama beklemesini, oğulun anne ve babanın onayını almak istemesi olarak görür. Campbell, bütün bu mitlerde, erginleme törenlerinde, arketipal babanın vericiliğinin gösterildiğini söyler. Freudçular için tanrılar, ebeveynleri simgeler; Jungçular içinse, tanrılar, anne ve baba arketiplerini gösterir ki bu da kahramanın kişiliğinin bileşenleridir. Campbell’a göre mit yaratıcısı, okuyucusu, kahramanın macerası ile zihninde, yetişkin olma, bilinçlenme süreçlerini yaşar. Campbell’ın kahramanının yolculuğunu tamamlayabilmesi, her gün yaşadığı tehlikelerden korunması, günlük yaşantısını güvenlikli rutin hale dönüştürmesi için bu yeni dünyada kendi özgürlüğünü kazanması gerekir. Campbell’ın kahramanının yolculuğu sonrasında döndüğü dünya, günümüzün günlük dünyası değildir, kendiliğini, mistik evreni anladığı bir dünyadır.25
Campbell, kahramanın macerasını şu başlıklarda ele alır:
Bölüm I: Yola Çıkış
1. Maceraya Çağrı
2. Çağrının Reddedilmesi
3. Doğaüstü Yardım
4. İlk Eşiğin Aşılması
5. Balinanın Karnı
Bölüm II: Erginlenme
1. Sınavlar Yolu
2. Tanrıçayla Karşılaşma
3. Baştan Çıkarıcı Olarak Kadın
4. Babanın Gönlünü Alma
5. Tanrılaştırma
6. En Son Ödül
Bölüm III: Dönüş
1. Dönüşü Reddetme
2. Büyülü Kaçış
3. Dışarıdan Gelen Kurtuluş
4. Dönüş Eşiğinin Aşılması
5. İki Dünyanın Ustası
6. Yaşama Özgürlüğü26
Campbell, mit, destan, efsane kahramanlarının arayış yolculuğunu, insanın ergenlikten, yetişkinliğe geçiş süreci olarak yorumlar. Daha sonraki bölümde bu konu, Manas destanı üzerinden incelenecektir.
ŞAKİR İBRAYEV, KAZAK KAHRAMANLIK DESTANLARININ YAPISI
Şakir İbrayev, “konu epizotları (tipolojik motifler)” başlığı altında Kazak kahramanlık destanlarının
Segal, a.g.e., s. x.
Segal, a.g.e., s. x.
Segal, a.g.e., s. x-xı.
Segal, a.g.e., s. xvı-xvıı.
Segal, a.g.e., s. xvııı-xxı.
Joseph Campbell,
