Ваҳший жаллодлар уларнинг қоринларини ёриб, ичига китоб тиқишганди. Бу икки қиз Мезенга мактаб очиб, болаларни саводли қилиш учун келган ўқитувчилар бўлиб чиқди.
Оломон орасидан ҳиқиллаган ва ҳўнграб йиғлаган товушлар эшитилди. Кўрганларидан Ютаро Тоданинг кўзлари хиралашди, кўзларига ёш келганидан уялиб, тезроқ четга ўтишга шошилди. Оқларнинг ваҳшийликлари уни даҳшатга солди. Душманларни ўлдириш мумкин, лекин аёлларни… Вологдадан энг эзгу ниятлар билан келган ўқитувчи аёлларни қатл этиш… Бу унинг онгига сиғмасди.
У душманларга қарши ҳамма билан баравар жанг қила бошлади. У фақат бир ишни қилмади – асирларни отмади, тўғриси, уни бунга ҳеч ким мажбурламади ҳам. У йирик партизан бирлашмасида командир маслаҳатчиси, аниқроғи, иккинчи одам эди.
Жанговар амалиётлар чоғида кўпинча у ерга арча шохларини тўшаб, устига калта пўстинини ёпинганча ўрмонда тунаб қоларди. Баъзан узоқ саёҳатлар қилар, отда юришни ўрганиб олган ва бу борада тажрибали отлиқлардан кам эмасди. Унинг партизанлар сафидаги учинчи йили тугаб борарди. Улар Ютаронинг япон офицери эканини, Поморьега душман сифатида кириб келганини ҳам аллақачон эсларидан чиқариб юборишганди. У худди архангельскликлардек бўлиб кетган, уни ҳурмат қилишар, поручик билан ҳисоблашишарди, ўз навбатида Ютаро Тода ҳам буни табиий ҳол сифатида қабул қиларди.
Кечқурунлари гулхан атрофида ўтирганча партизан қўшиқларини тинглар ва ўз тақдири ҳақида ўйлар, унинг ғалати бурилишларидан ҳайрон бўларди. Ўшанда Нагоядаги офицерлар билим юртига ўқишга кирганида, олис Россиянинг шимолида партизан бўлишини, мансаб ва офицерлик фаолияти тўғрисида ўйламай, жангга киришини тасаввур қилганмиди? Айтганча, у партизанлар орасидаги ягона чет эллик эмасди. Уларнинг сафида корейслар, хитойлар, чехлар, серблар, поляк, ҳатто бир шотланд ҳам бўлиб, унга доим ҳазиллашишар ва иссиққина, пахтали шимини аёлларнинг бўз юбкасига алмаштиришни таклиф қилишарди.
Поручик тутаб ёнаётган гулханнинг ўрмалаётган алангасини кузатаркан, оловга қуруқ чўп ташлаб, узоқларда қолдириб келган ватани ҳақида ўйлади. Аввалги ҳаёти унга тушда кечгандек туюлар, худди бўлак-бўлак лаҳзаларга бўлиниб, бир бутунлигини йўқотгандек эди. Ўтган уч йилда у жуда кўп кўргиликларни бошидан ўтказган, ҳозирги воқелик эса ўтмиш қиёфасини тўсиб қўйганди. У ҳатто русча фикрлай бошлаганини сезиб қолди. Бегона тил унга одатийдек бўлиб қолган ва фикрини русчада деярли эркин тушунтира олар, ҳатто ўзи ҳам сезмасдан поморлар лаҳжасининг барча хусусиятларини ўзлаштириб борарди. У ўйга толди: энди уйга қайта олармикин ва ҳозирги ҳолатини қандай қабул қилишаркин? Уни Японияда тушунишармикин, нега ва қандай қилиб партизанлар орасида пайдо бўлиб қолгани ҳамда қўлида қурол билан уларнинг ҳақ-ҳуқуқини ҳимоя қила бошлаганини равон тушунтира олармикин? Бу фикрлар ташвишга солгани сари уларга жавоб топмоқчи бўлар ва топа олмас, шу сабаб бундай мулоҳазаларни ўзидан қувиб солишга ҳаракат қиларди.
Ютаро Тода йигирма олти
