берарди…
Энди у қишлоқда бамайлихотир юра оларди. Тўғри, ортидан ҳануз кузатишар, лекин ҳеч нимадан қисмасдилар. Оқларнинг қисмлари билан жанговар ҳаракатлар энди Архангельск атрофида, ундан нарироқдаги Шенкурск ва Котласда кетаётганди. Жанглар эса қурбонсиз бўлмайди, Ютаро Тода у ёки бу оғайнисининг ҳалок бўлганини билганида, чин юракдан хафа бўларди. Унинг урушга муносабати ўзгара борарди. Тушундики, урушлар икки хил, яъни озодлик ва босқинчиликка бўлинади. Айни пайтда эса поморлар ўз ерларида қандай хоҳлашса, шундай яшаш ҳуқуқи учун озодлик урушини олиб борар, поручик борган сари уларга хайрихоҳ бўлиб бораётганини сезарди. У ушбу қонли тўқнашувларда ўз ролини ҳали аниқ белгилаб ололмаётганди. Ахир ўзи ҳам ушбу заминга тинчлик мақсадида келмаган, демак, у ҳам мана шу инсонларнинг озодлигига дахл қилган. Бироқ, бошқа томондан, у рад эта олармиди ва уни босқинчи сифатида қабул қилишлари мумкинмиди? Ютаро Тода буни ҳам қабул қилишни хоҳламасди. У офицер эди, бурч ва шаън каби тушунчалар унинг учун иккинчи даражали бўлмаган. Кейин ўз мамлакатининг манфаатларини ҳам унутиб бўлмасди… У Соломбалада шу каби иккиланишлар билан бир ярим йил яшади. Рус тилида энди анча эркин гаплашар, ҳарқалай, унга нима дейишаётганини тушунар, ўзига нима кераклигини ҳам тушунтириб бера оларди.
Ишлари ҳам кўпайиб кетди. Партизанлар кўплаб қуролларни ўлжа сифатида қўлга киритаётгандилар. Ютаро Тода уларни тартибга келтирар ва партизанларга бу қуроллардан қандай фойдаланишни ўргатарди. Энди унда патронлар сероб эди. У партизанлар жанг пайтида ортиқча вақт сарфламаслиги учун пулемётларнинг диск ва ленталарини, милтиқ ҳалқаларини патрон билан тўлдирарди. Ўзини отиб ташлашга, қўлидаги қуроли билан асирликдан қутулиб кетишга уриниши мумкин эди, лекин буларнинг ҳеч бирини хоҳламасди. Қочади ҳам дейлик, лекин қаерга? Бутун атрофда партизан отрядлари ҳаракатланар, ўрмон орқали якка ҳолда ўзиникилар томонга қочиб ўтишга уриниш муқаррар ўлимни англатарди. Кейинчалик у инсон ҳаётининг қадр-қимматини қалбан англади. Инсон ҳаёти қисқа ва тезоқар, лекин муҳлати тугамай туриб, уни узиб ташлаш тўғрими? Уни маъно-мазмун билан тўлдириш яхшироқ эмасми? Ахир шунда шахс сифатида муҳимроқ одамга айланасан ҳамда бошқаларга ҳам маъно ва илиқлик бахш этасан. Фақат бу тушунчанинг моҳиятидан Ютаро Тода ҳали бехабар, лекин шундай вақт келишини ва уни англаб етишини биларди.
Бу орада у енгилгина севги иштиёқини бошдан кечирди. Қизлар ҳалигача унинг тақдирида жуда кам аҳамият касб этарди. Ҳарбий билим юртидаги машғулотлар бу каби ҳою ҳавасларга умуман вақт қолдирмасди. Латофатли жинс вакилалари билан лаҳзалик учрашувлар бўлиб турса-да, йўл-йўлакай кўришишлардан қалбида бирор из қолмасди.
Бир куни унинг устахонаси жойлашган кулба эшигини кимдир тақиллатгандек бўлди, сўнгра эшик очилди ва хонага бир қиз кириб келди. Совуқдан қизариб кетган қизнинг бўйи ўртача бўлиб, калта пўстин, кигиз этик ва мўйнали телпак
