Мен сендан, қўлимни еч, деб сўраганим йўқ!
Ксанф: Қўйсанг-чи шу гапларни, Эзоп, бўлди энди, нафратни шафқатга айлантир.
Эзоп: Хўш, мендан нима истайсан, хожам?
Ксанф: Нима бўлганлигини эшитдинг. Ушбу аломат ҳақида сўзлаб бер.
Эзоп: Хожам, агар бирон сўзнинг маъносини чақиш лозим бўлганда, ўша заҳоти буни сенга айтган бўлардим; аммо бу айтаётган ишингга менинг тишим ўтмайди, чунки у мен учун мутлақо мавҳум нарса.
Эзоп ўтиради. Ксанф бир четда турган арқонни олиб бўйнига солади. Эзоп унинг орқасидан югуради. Икки қул қараб туради.
Эзоп: Шошма, хожам!
Ксанф: Ана холос, яна Эзоп тутқаноқ бўлди. Нечун мени ҳақ йўлдан чалгитмоқчисан, Эзоп?
Эзоп: Хожам, кайда қолди сенинг фалсафий мулоҳазаларинг? Қани ўша керилиб гапирган билимдонлигинг? Қани сенинг алломаларга хос салобатинг? Наҳот, сен, хожам, шунчалик иродаси заиф, шунчалик енгилтак одамсанки, ўйламай-нетмай бошингни сиртмоққа тиқмоқдасан? Эсингни йиғ, хожам!
Ксанф: Қўйвор мени, Эзоп, шармандаи шармисор бўлиб яшаганимдан кўра, ўз обрўим билан ўлганим яхши.
Эзоп: Қани, чиқар бошингни сиртмоқдан, хожам, майли, мен ўша юз берган илохий нишонани сен учун таъбирлаб берақолай.
Ксанф. Қандай таъбирлайсан?
Эзоп: Сен мени ўзинг билан бирга театрга олиб борасан; у ерда тўпланган ҳалойиққа биронта ишонарли важ айтасан. Чунончи: фолбинлик қилиш – файласуф олимга ярашмаган қилиқ дейишинг мумкин; кейин жамоага мени ўз талабанг сифатида тавсия қиласан. Мен одамларга ҳамма гапни худди тўққиз пулдай қилиб тушунтириб бераман.
Оломон кириб кела бошлайди. Ксанфнинг уйи театрга айланади.
Ксанф (халқ олдига чиқиб): Одамнинг бўйи пакана эканлиги бир қарашдаёқ маълум бўлади, лекин унинг ақли қанақалигини дарров билиб бўлмайди, шунинг учун уни дабдурустдан таҳкирлаш яхши эмас. Зотан табиб ҳам беморнинг афтига қараб эмас; балки томирини ушлаб дардини аниқлайди. Ким хумдаги май хақида уни татиб кўрмай, фақат кўринишига қараб фикр айта олади? Билингки, Музанинг қадри – театрда, одамнинг ақли эса унинг нутқида билинади. Менинг қулим Эзоп сизга бу воқеа нимадан далолат беришини изоҳлаб беради.
Эзоп: Азиз фукаро, юз берган илохий аломатни сиздек озод халқ олдида мендек бир қул томонидан таъбирланиши сира-сира ақлга тўғри келмайди. Шу боис илтимос қиламан: ижозат беринг, мен сизларга озод инсон сифатида гапирай, мабодо айтган жавобим мақбул бўлса, мени озод одамдек тақдирланг, агар номақбул жавоб қилсам, мени қулдек эмас, озод одамдек жазога тортинглар. Сизлар менга нутқ эркинлиги берингларки, мен жонимни ҳовучламай бемалол гапира олай!
Коҳинлар: Ксанф, биз сендан илтимос қиламиз: Эзопни қулликдан озод қил!
Талабалар: Эзопни озод қил!
Ксанф: Йўқ хохламайман, у қўлимда кўпдан бери хизмат қилади – унга ўрганиб қолганман.
Бош коҳин: Ундай бўлса, қулингнинг ҳақини олиб, уни менга бер, ўзим уни давлат номи билан қулликдан озод этаман.
Ксанф: (пулни ҳисоблаб, кейин озод бўлиш ҳақидаги қоғозни
