і памёр раптоўна аднойчы, бо, па словах бабулі, быў распацелы ды папіў халоднай вады.
Дзе мая бабуля Оля пазнаёмілася з дзедам, я не ведаю.
У Сіроціне тады была царква, тры сінагогі, царкоўна-прыхадская школа, хедар – яўрэйская пачатковая школа.
З прыходам савецкай улады разгарнулася барацьба з рэлігіяй. Ужо ў 1921 годзе пачаліся рэпрэсіі супраць выкладчыкаў хедара, і мой дзед з сям’ёй вымушаны быў перабрацца ў Шуміліна. Ён застаўся без працы, захварэў на эпілепсію і дажываў у самоце і роспачы.
Цікава, што сярод продкаў маёй жонкі былі праваслаўныя святары, а мая цешча была актывісткай Мікалаеўскай царквы ў Кажан-Гарадку на Палессі, дзе былі хрышчаны мая жонка, уся яе радня і мае дзеці.
Так што ў радаводзе маіх дачкі і сына перапляліся карані дзвюх рэлігій, і ці мог сабе ўявіць мой сіроцінскі дзед, што яго праўнукі будуць праваслаўныя?
А яго дзеці спазналі пры новай уладзе ўсе «перавагі», што чакалі нашчадкаў «служак культу». Старэйшыя былі пазбаўлены, як і бацькі, выбарчага права, а малодшыя былі павінны прайсці праз «працоўную перакоўку». Мамін брат працаваў у Ленінградзе токарам на заводзе, пасля рабфака паступіў у юрыдычны інстытут, стаў суддзёй, закончыў працоўны шлях адвакатам.
Мама з сястрой працавалі ў Віцебску, таксама прайшлі праз рабфак, атрымалі вышэйшую адукацыю.
Увогуле, пра той даваенны перыяд у нас дома гаварылі мала. Дзядзька служыў у ваеннай пракуратуры, ледзь пазбегнуў рэпрэсій, бабуліна радня была раскідана па свеце. А бацька мой быў пралетар, адданы камуніст, франтавік, ідэйны атэіст.
Мяне ж больш цягнула да мамінай радні – марскога афіцэра Сямёна, любай цёткі Веры, якая жыла ў Гродне. Я слухаў бабуліны расповеды пра старэйшых яе сыноў, загінуўшых на фронце, адзін з іх раней жыў у Шуміліне, другі, артыст мясцовага тэатра, – у Віцебску.
Таму словы «Шуміліна» і «Сіроціна» выклікалі ў мяне жывую цікаўнасць.
Калі мамы не стала, я, на пэўны час заняты рознымі справамі і жыццёвымі клопатамі, не надта часта ўспамінаў мясціны яе дзяцінства і маладосці, пакуль не сустрэў на сваім шляху мамінага земляка.
З гэтым чалавекам звёў мяне журналісцкі лёс. Звёў няпроста. Спачатку ён быў нават маім начальнікам, потым яго кар’ера павяла па іншых шляхах. Але тое, што ён быў шумілінскі і скончыў школу, дзе вучылася мая мама і яе брат, абудзіла ў мяне зноў цікавасць да свайго шумілінскага радаводу.
І я ўзгадаў незразумелую тады фразу цёткі Веры пра тое, як былы ўхажор дабіваў у яме лапатай сваю аднакласніцу.
Шукаючы ў інтэрнэце звесткі пра маміну радзіму, я знайшоў такі расповед.
Адразу пасля нямецкай акупацыі ў 1941 годзе ў Сіроціне было створана гета, куды сагналі і шумілінскіх яўрэяў.
Прызначаны імі брыгадзір Масарскі ўгаворваў супляменнікаў сыходзіць у лес, але ва ўсіх у якасці закладнікаў былі сем’і. Аднойчы Масарскі не вытрымаў здзекі і знявагі акупанта, забіў фашыста, закапаў яго труп пад мостам і ўцёк у лес, у партызанскі атрад.
