są natomiast zaciągnięte kredyty krajowe i zagraniczne, emitowane i pozostające do wykupienia skarbowe papiery wartościowe, udzielone poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa, które mogą (lecz nie muszą) obciążyć w przyszłości budżet państwa i inne zobowiązania tworzące zagraniczny i krajowy dług publiczny.
Podstawową kategorią instytucji Skarbu Państwa jest mienie państwowe, do którego zalicza się wartość funduszy własnych jednostek budżetowych i innych jednostek podsektora rządowego (państwowego), przedsiębiorstw państwowych, akcje i udziały w kapitale zakładowym spółek Skarbu Państwa, instytucji kultury, uczelni państwowych, państwowych zakładów opieki zdrowotnej, części zysków, jeżeli zasilą ich kapitały i fundusze własne, mienie powierzone państwowym agencjom, funduszom celowym i fundacjom jako ich fundusze założycielskie lub statutowe, grunty oraz zasoby naturalne.
W Polsce co kilka lat przeprowadza się szacunkową ewidencję majątku Skarbu Państwa w podmiotach gospodarczych, które mogą być przedmiotem przekształceń własnościowych. Zgodnie z ustawą o zasadach zarządzania mieniem państwowym, Prezes Prokuratorii Generalnej prowadzi zbiorczą ewidencję majątku oraz ewidencję podmiotów, w szczególności państwowych jednostek organizacyjnych, którym przysługuje prawo wykonywania uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu Państwa do działania w jego imieniu. Niektóre z rozdziałów uzasadnienia ustawy budżetowej – w szczególności „Kierunki prywatyzacji” oraz „Należności Skarbu Państwa” – również zawierają pewne dane dotyczące wartości składników majątku Skarbu Państwa.
Z uwagi na przyjęcie różnych metod wyceny składników mienia, a tym samym – brak możliwości podania poszczególnych kwot według jednolitej metody wyceny wartości, odstępuje się od podawania łącznej zbiorczej wartości mienia Skarbu Państwa wyrażonej w jednej kwocie.
Wycenie podlegają według różnych metod m.in.:
– grunty, budynki i budowle i inne składniki rzeczowego majątku trwałego, takie jak: urządzenia infrastruktury, drogi, mosty i wiadukty, obiekty budownictwa wodnego – śródlądowego i morskiego, melioracje, budynki i budowle wykorzystywane przez państwowe jednostki organizacyjne i powierzone agencjom wykonującym zadania z zakresu gospodarowania składnikami majątku Skarbu Państwa, inwestycje rozpoczęte i zaliczki na poczet inwestycji itd.;
– prawa majątkowe, jak: papiery wartościowe, prawa majątkowe stanowiące wkład założycielski Skarbu Państwa w jednostkach podsektora rządowego finansów publicznych, w tym udziały i akcje, określone w wartości nominalnej, należności długoterminowe, wartości niematerialne i prawne;
– dobra naturalne, dobra kultury narodowej oraz zasoby archiwalne;
z tytułu zbycia mienia i oddania przez Skarb Państwa mienia do odpłatnego korzystania.
Ze względu na zróżnicowane przeznaczenie mienia Skarbu Państwa jego zarząd i ewidencja są prowadzone w różnorodnych formach. Składniki majątkowe wykorzystywane przez organy władzy i administracji państwowej są zarządzane przez kierowników urzędów i państwowych jednostek organizacyjnych. Stanowią one aktywa jednostek i są wyceniane oraz ewidencjonowane według zasad rachunkowości i planów kont.
Mienie, wobec którego jednostki państwowe wykonują funkcje zarządcze, regulacyjne czy inwestorskie, jest różnie ewidencjonowane. Niektóre składniki takiego mienia, np. grunty i złoża kopalin, są obciążane na rzecz osób trzecich odpłatnie. Inne są udostępniane nieodpłatnie (drogi, wody, zbiory bibliotek). Dla takich dóbr nie prowadzi się ewidencji finansowej i nie ujmuje się ich w aktywach bilansów jednostek działających w imieniu Skarbu Państwa. Są one natomiast rejestrowane w odrębnych zbiorach informacji przedmiotowych.
4.2. Zarządzanie majątkiem państwowym oraz ochrona prawna uprawnień i interesów Skarbu Państwa
Prawa wynikające z wkładu kapitałowego Skarbu Państwa realizują odpowiednie organy administracji państwowej, głównie w formie nadzoru. W odniesieniu do podmiotów gospodarczych celem nadzoru jest wzrost wartości spółek, pozyskiwanie kapitałów na rozwój oraz przygotowanie ich do sprostania wymogom konkurencji na rynku Unii Europejskiej.
Prawa z akcji i udziałów Skarbu Państwa oraz związane z tym czynności nadzoru wykonywał do 2017 r. najczęściej Minister Skarbu Państwa, kierując się przepisami Kodeksu spółek handlowych, ustaw szczególnych i statutów spółek.
Od marca 2017 r. jego obowiązki przejął Prezes Rady Ministrów i ministrowie. W części spółek Skarb Państwa reprezentują ministrowie, w szczególności właściwi do spraw: rozwoju, finansów, energii, infrastruktury i budownictwa, obrony, rolnictwa, gospodarki morskiej, kultury oraz prezesi niektórych agencji wykonawczych.
Kompetencje właścicielskie i nadzorcze w stosunku do spółek handlowych z udziałem Skarbu Państwa oraz w stosunku do przedsiębiorstw państwowych przysługują więc ministrowi Skarbu Państwa (Prezesowi Rady Ministrów) oraz innym naczelnym lub centralnym organom administracji rządowej i agencjom państwowym. Nie ma więc jednolitych standardów wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa w spółkach kapitałowych i przedsiębiorstwach państwowych. Nadzór nad mieniem państwowym w administracji rządowej oraz w agencjach państwowych, wykonywany przez jednostki organizacyjne, realizujące zadania z zakresu dominium państwa jest nadal rozproszony i funkcjonuje według różnych standardów proceduralnych i organizacyjnych.
Ministrowi Skarbu Państwa przypadała ponadto szczególna rola – kierowanie procesami przekształceń własnościowych. Wpływy z prywatyzacji w formie przychodów zasilały budżet oraz były wykorzystywane do zapewnienia źródeł finansowania programów restrukturyzacyjnych poszczególnych sektorów i zaspokojenia roszczeń byłych właścicieli mienia przejętego przez Skarb Państwa. Obecnie procesy prywatyzacji mienia, z uwagi na wyczerpywanie się zasobów do prywatyzacji oraz politykę państwa, uległy wygaszeniu.
Dotychczas obowiązująca ustawa z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2016 r. poz. 981 ze zm.) w głównej mierze regulowała zasady dokonywania przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych w spółki handlowe. Proces komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w znacznym zakresie został zakończony (większość przedsiębiorstw państwowych została skomercjalizowana).
Obecnie obowiązująca ustawa o zasadach zarządzania mieniem państwowym (wymieniona wyżej) reguluje zagadnienia zarządzania majątkiem państwowym, zaangażowanym w działalność spółek kapitałowych oraz wykonywania praw i obowiązków przysługujących Skarbowi Państwa w stosunkach cywilnoprawnych, dotyczących mienia państwowego, nienależącego do państwowych osób prawnych, a stanowiącego nieruchomości oraz prawa majątkowe, a także określa zasady prywatyzacji spółek z udziałem Skarbu Państwa.
Celem tej regulacji jest wprowadzenie jednolitych zasad wykonywania przez Skarb Państwa uprawnień korporacyjnych w spółkach i prywatyzacji spółek z udziałem Skarbu Państwa, w tym gospodarowania innym niż akcje lub udziały w spółkach, majątkiem należącym do Skarbu Państwa.
Organy administracji publicznej oraz kierownicy jednostek gospodarują nabytym lub powierzonym tym organom lub jednostkom mieniem Skarbu Państwa oraz mogą zbywać jego składniki, a w szczególności: zapewniają wycenę mienia, zabezpieczają mienie przed uszkodzeniem lub
