style="font-size:15px;"> Prawidłowe odżywanie odgrywa istotną rolę w prewencji oraz terapii wielu zaburzeń i chorób. Jest elementem stylu życia, którego znaczenie jest coraz częściej dostrzegane przez towarzystwa naukowe, stowarzyszenia medyczne oraz instytucje prawodawcze. Problematyka optymalnego żywienia w zdrowiu i chorobie cieszy się rosnącym zainteresowaniem ogółu społeczeństwa. Stwarza to możliwości i korzystne warunki do efektywnej edukacji żywieniowej, ale jednocześnie stawia lekarzy, dietetyków i innych pracowników służby zdrowia w obliczu nowych wyzwań.
Wprowadzenie nauk żywieniowych do codzienności klinicznej wpływa w istotny sposób na ekonomiczne i kulturowe aspekty aktywności społecznej. Pragmatyczne podejście do nauk żywieniowych wynika z informacji, jakie dostarcza epidemiologia schorzeń dieto-zależnych i prowadzi do szybkich zmian w codziennej praktyce dietetyka klinicznego. Zmiany te wynikają nie tylko z postępu diagnostyki, lecz także wiedzy dotyczącej oddziaływania wielu związków farmakologicznych (leków, probiotyków itp.) oraz z konsekwencji stosowanych technik terapeutycznych (resekcje jelit, modyfikacja odpowiedzi immunologicznej układu pokarmowego w różnych sytuacjach klinicznych, wreszcie monitorowanie metabolizmu substratów energetycznych w różnych okresach życia).
W prezentowanym opracowaniu zwraca się szczególną uwagę na niekorzystny wpływ nadmiernej (w sensie ilościowym i jakościowym) podaży substratów pokarmowych, w tym na interakcje wynikające z równoczasowego stosowania modyfikacji dietetycznych, które mogą prowadzić do wysoce niepożądanych efektów zdrowotnych.
Autorom opracowania przyświecała idea praktycznej edukacji żywieniowej, obiektywizującej informacje płynące często z niekontrolowanych źródeł o charakterze ekstremalnie przeciwstawnym i osłabiające praktyczne wnioski wynikające z zaleceń ekspertów.
Podręcznik jest odzwierciedleniem zainteresowań licznego grona uznanych autorytetów w zakresie praktycznej dietetyki klinicznej i adresowany jest do lekarzy, klinicystów, dietetyków, studentów nauk żywieniowych oraz wszystkich zainteresowanych problematyką leczenia dietetycznego. W tym miejscu pragnę szczególnie podziękować za inspirację i rozbudzenie zainteresowania naukami żywieniowymi moim Nauczycielom i Przyjaciołom: Profesorowi Janowi Hasikowi i Profesorowi Lechowi Hryniewieckiemu.
Do współtworzenia podręcznika zaproszono wybitne autorytety, których wiedza z zakresu medycyny i nauk żywieniowych, a także kompetencje i doświadczenie w jej stosowaniu w praktyce klinicznej podniosły wartość merytoryczną opracowania. Zaprezentowali oni aktualne zasady leczenia żywieniowego w chorobach metabolicznych (cukrzyca, otyłość, dyslipidemie), układu pokarmowego (choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego, marskość wątroby, przewlekłe i ostre zapalenie trzustki, nieswoiste choroby zapalne jelit, SIBO), nerek, chorobach nowotworowych, chorobach układu krążenia, alergiach i nietolerancjach pokarmowych, schorzeniach dermatologicznych oraz wybranych chorobach wieku dziecięcego (mukowiscydoza, fenyloketonuria). W podręczniku w przystępny sposób omówiono także podstawy żywienia w różnych grupach populacyjnych i stanach fizjologicznych – od żywienia niemowląt, dzieci i młodzieży poprzez dietę kobiet ciężarnych i karmiących aż do zasad postępowania dietetycznego w populacji osób starszych. Zwrócono uwagę na kliniczne implikacje niedożywienia oraz stanu przeżywienia, wskazując metody ich prewencji oraz leczenia dietetycznego. Odniesiono się do wpływu omawianych w kolejnych rozdziałach chorób i zaburzeń na stan odżywienia pacjenta oraz metodykę planowania diety. Przypomnienie zagadnień fizjologii przewodu pokarmowego oraz mechanizmu kontroli pobierania pokarmu pozwala na lepsze zrozumienie przedstawionych zagadnień. Wartość merytoryczną oraz ułatwienie dostępu do materiału źródłowych mogą stanowić odnośniki literaturowe umieszczone na końcu każdego rozdziału.
Oddając w Państwa ręce niniejszy Podręcznik pragnę wyrazić ogromną wdzięczność i uznanie dla Szanownego Grona Współautorów, którzy dzieląc się specjalistyczną wiedzą, praktyką i doświadczeniem przyczynili się do merytorycznego wzbogacenia treści Podręcznika. Wyrażamy nadzieję, że prezentowane w opracowaniu dane będą stanowić kompetentną pomoc w trudach codziennej praktyki dietetycznej. Szczególne podziękowania pragnę złożyć nie tylko P.T. Autorom, zwłaszcza Pani Doktor Małgorzacie Moszak, lecz także Redaktor Indze Markiewicz za zaangażowanie, kompetencje i życzliwą pomoc, której efektem finalnym jest prezentowana Dietetyka Kliniczna.
ROZDZIAŁ 1
Fizjologia układu pokarmowego. Hormonalna kontrola pobierania pokarmu
Przedstawione w niniejszym rozdziale informacje dotyczą fizjologii układu pokarmowego ze szczególnym uwzględnieniem procesów wydzielania, trawienia, wchłaniania oraz motoryki przewodu pokarmowego.
1.1. Zagadnienia podstawowe
Prawidłowe odżywianie zależy od składu i częstości przyjmowanych pokarmów oraz od właściwego funkcjonowania układu pokarmowego w kontekście przyjmowania pokarmów, ich trawienia, wchłaniania i przyswajania składników pokarmowych, wody, witamin oraz soli mineralnych.
Układ pokarmowy, zwany też trawiennym, składa się z:
● przewodu pokarmowego, do którego należą: jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie (dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte), jelito grube (okrężnica, esica, odbytnica i odbyt);
● gruczołów: ślinianki, trzustka, wątroba, gruczoły przewodu pokarmowego.
1.1.1. Jama ustna
Jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Składa się z przedsionka jamy ustnej oraz jamy ustnej właściwej, które są oddzielone od siebie łukami zębowymi żuchwy i szczęki. Zasadniczą funkcją jamy ustnej jest wstępna mechaniczna obróbka pokarmu – zostaje on rozdrobniony, zmiażdżony i zmieszany ze śliną, dzięki której możliwa jest też wstępna hydroliza węglowodanów. Przy udziale języka formowany jest kęs pokarmowy, który przesuwany jest w kierunku gardła i następnie połykany.
Oprócz obróbki mechanicznej i chemicznej do pozostałych funkcji jamy ustnej należą:
● funkcja zmysłowa (zmysł smaku);
● funkcja artykulacyjna (mowa);
● funkcja oddechowa (jako alternatywny początek dróg oddechowych);
● funkcja obronna (dzięki obecności komórek żernych, immunoglobuliny typu A – IgA, lizozymu, laktoferryny i innych substancji obecnych w ślinie);
● funkcja resorpcyjna (szybkie wchłanianie leków z okolicy podjęzykowej).
Ślinianki
Jama ustna zawiera liczne gruczoły ślinowe, wśród których wyróżnić należy trzy pary głównych: ślinianki przyuszne (tzw. przyusznice), ślinianki podżuchwowe i podjęzykowe.
Przyusznice są największymi gruczołami ślinowymi. Zlokalizowane są w dole zażuchwowym (tuż za ramieniem żuchwy, do przodu od ucha). Odpowiadają za wydzielanie dużych ilości wodnistej śliny, która jest wydzielana do jamy ustnej za pomocą przewodu przyusznicowego Stentona.
Ślinianki podżuchwowe są o połowę
