zapewnienie pokoju, bezpieczeństwa i stabilności ekonomicznej dzięki:
● europejskiemu pojednaniu narodów i państw;
● europejskiej solidarności;
● współpracy i rozwiązywaniu sporów w sposób pokojowy, przez szukanie konsensusu, bez użycia siły zbrojnej.
Powstanie Rady Europy (Council of Europe)
Po wojnie rozwinął się ruch europejski na rzecz zjednoczenia Europy, nawiązujący do międzywojennych idei zjednoczeniowych Ryszarda Coudenhove-Kalergi i Aristide’a Brianda. Narodziny tego ruchu są związane z Kongresem Europejskim z maja 1948 roku, w którym uczestniczyli ojcowie założyciele, Robert Schuman, Alcide de Gasperi, Paul-Henri Spaak i Konrad Adenauer, a także ponad tysiąc działaczy na rzecz jedności Europy. Na kongresie została przyjęta deklaracja polityczna, nawołująca do politycznego i gospodarczego jednoczenia się Europy przy ograniczonej roli państwa narodowego. Uczestnicy zaapelowali też o rozpoczęcie debaty w sprawie utworzenia międzynarodowej organizacji wspierającej demokrację i prawa człowieka. Rezultatem kongresu było podpisanie przez 10 państw traktatu londyńskiego, 5 maja 1949, powołującego Radę Europy jako międzynarodową organizację, której celem jest promocja i ochrona demokracji, praw człowieka, a także współpraca w zakresie kultury i problemów społecznych1.
Tab. 1.1. Politycy uważani za ojców założycieli zjednoczonej Europy
Rada Europy, w trakcie prawie 70 lat istnienia, opracowała ponad 220 konwencji i protokołów, wśród których najważniejsze to Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 roku, Europejska Karta Społeczna oraz karty dotyczące samorządu terytorialnego (lokalnego i regionalnego). Z Radą Europy są związane liczne instytucje, przede wszystkim Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu oraz Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (tzw. Komisja Wenecka) – organ doradczy składający się z ekspertów w dziedzinie prawa konstytucyjnego i międzynarodowego, opiniujących wydawane przez władze państwowe akty prawne i decyzje, które mają konsekwencje w zakresie demokracji, praworządności, praw człowieka. Rada Europy i jej organy nie należą do ram instytucjonalnych Unii Europejskiej, ale członkostwo w Radzie jest kluczowym warunkiem przystąpienia do Unii.
Deklaracja Schumana
Na konferencji prasowej w Paryżu 9 maja 1950 minister spraw zagranicznych Francji Robert Schuman ogłosił przygotowaną razem z Jeanem Monnetem deklarację ideową, określającą zasady jednoczenia się Europy. W deklaracji znalazły się trzy ważne przesłania:
● idea stworzenia wspólnoty europejskiej na podstawie połączenia interesów państw członkowskich, ich obywateli i społeczności, zwłaszcza w sferze ekonomicznej;
● propozycja stopniowego jednoczenia Europy na bazie jej kolejnych praktycznych osiągnięć (czyli zgodnie z zasadą, „wykonujemy następny krok, kiedy poprzedni przyniósł efekty”) i kształtowania się realnej solidarności między krajami;
● apel o przełamanie tradycyjnej wrogości między Francją i Niemcami oraz wykorzystanie francusko-niemieckiej współpracy jako zaproszenia kolejnych krajów europejskich do budowy wspólnoty europejskiej; urzeczywistnieniem tej idei miało być poddanie francuskiej i niemieckiej produkcji węgla i stali pod wspólny zarząd wysokiej władzy i w perspektywie budowa pierwszej z europejskich wspólnot – Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS).
Deklaracja zapowiadała ewolucyjne, stopniowe podejście do integracji europejskiej, rozpoczętej od integracji sektorowej w sferze gospodarczej z możliwością pogłębiania współpracy w kolejnych obszarach, a także rozszerzania składu członkowskiego o kolejne zainteresowane kraje. Odłożona została koncepcja, promowana m.in. przez Altiero Spinelliego i ówczesnych federalistów, rozpoczęcia jednoczenia Europy od stworzenia europejskiej konstytucji lub traktatu unijnego. Efektem deklaracji było podpisanie 18 kwietnia 1951, przez sześć krajów: Francję, Włochy, Niemcy, Belgię, Holandię i Luksemburg, traktatu paryskiego, ustanawiającego EWWiS na okres 50 lat. Traktat wszedł w życie 23 lipca 1952 i wygasł w lipcu 2002 roku.
Do dzisiaj 9 maja – dzień ogłoszenia deklaracji Schumana, jest obchodzony jako Dzień Europy.
Plan Marshalla
Dla tworzenia fundamentów ekonomicznych jednoczącej się Europy duże znaczenie miała realizacja planu pomocy amerykańskiej dla Europy w latach 1948–1952 – tzw. planu Marshalla (European Recovery Program). Z pomocy technicznej i ekonomicznej wartej 13 mld dolarów (według obecnej wyceny byłoby to ponad 100 mld dolarów) skorzystało 16 państw, które dla potrzeb koordynacji Planu i stabilizacji kursów walut utworzyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Program pomocy dla Rosji został odrzucony przez Stalina, a na jego polecenie także przez władze Polski i Czechosłowacji. W miarę rozwoju programu pomocy OEEC stała się forum dobrowolnej współpracy między krajami europejskimi na rzecz handlu, płatności i tworzenia dużych zintegrowanych rynków. Jej sukcesorem była utworzona przez 20 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw, w grudniu 1960 roku, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), skupiająca obecnie 35 państw, w tym od 1996 roku Polskę.
Problemy do dyskusji
1. Kierując się doświadczeniami Europy w zakresie pojednania narodów po konflikcie zbrojnym, podejmij dyskusję na temat możliwości pojednania krajów bałkańskich po wojnie lat dziewięćdziesiątych XX wieku.
2. Wyjaśnij rolę Rady Europy (Council of Europe) w procesie paneuropejskiej integracji.
3. Wyjaśnij, dlaczego integracja europejska promuje pokój. Oceń wpływ tych założeń na kształt współczesnej Europy.
4. Wyjaśnij, dlaczego niektóre kraje organizują referenda przed decyzją o wstąpieniu do UE. Sprawdź, jak to wygląda w krajach członkowskich.
5. Podejmij dyskusję z twierdzeniem, że dla procesów współpracy europejskiej ważna jest obecność w polityce „charyzmatycznych” przywódców.
6. Opracuj własną treść preambuły do traktatu twoich marzeń.
2. Chronologia procesów integracyjnych w Europie
Przebieg procesów integracyjnych od lat pięćdziesiątych stanowi potwierdzenie wyboru metody stopniowej, ewolucyjnej integracji zgodnie z deklaracją Schumana. Jest zgodny także z koncepcją teoretyczną stadiów integracji opracowaną przez Béla Balassę, wyróżniającego kolejne etapy, przez jakie mogą przechodzić kraje podejmujące współpracę regionalną (tab. 2.1). Koncepcja Balassy była rozwijana przez kolejnych ekonomistów zajmujących się integracją regionalną.
Tab. 2.1. Stadia integracji według Béla Balassy i następców
Przechodzenie na kolejne etapy integracji znajduje potwierdzenie w sześćdziesięcioletniej historii procesów integracyjnych. Krótki przegląd najważniejszych wydarzeń z tego okresu przedstawione w tab. 2.2.
Tab. 2.2. Chronologia ważnych wydarzeń
Traktat londyński podpisały: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy. Obecnie w skład Rady Europy wchodzi prawie 50 państw europejskich. Polska jest jej członkiem od 1991 roku. Rada Europy nie jest organem UE.
cd. tab. 1.1
