Sytuacja tego typu ma miejsce w UE w odniesieniu do członkostwa w strefie euro oraz członkostwa w systemie Schengen.
● Model zmiennej geometrii – występuje w wersji koncentrycznych kręgów lub wzmocnionej współpracy. Zakłada zróżnicowanie zakresu integracji, pozwalające niektórym krajom na rozwijanie w wybranych dziedzinach szerszej współpracy, niż przewiduje to normalny proces integracyjny określony w porządku prawnym ugrupowania. W UE model ten występuje w formie wzmocnionej współpracy, którą zainteresowane kraje mogą podjąć w obszarach poza wyłącznymi kompetencjami UE. Formuła ta jest otwarta dla kolejnych krajów, które w dowolnym czasie mogą dołączyć do tej inicjatywy. Wśród obszarów wymienianych jako sfera zainteresowania wzmocnioną współpracą wymienia się np. współpracę naukowo-technologiczną krajów najwyżej rozwiniętych, współpracę krajów zainteresowanych budową unii energetycznej, czy też bliższą współpracę w sferze obronności, w ramach której grupa krajów podjęła już inicjatywę utworzenia Europejskiego Funduszu Obronnego, integrującego m.in. produkcję uzbrojenia.
● Model indywidualnych opcji (opt-out) – występuje możliwość dokonania przez kraj wyboru niektórych zadań integracyjnych i rezygnacji z pozostałych. Przykład stanowią specjalne uprawnienia przyznane w traktacie z Maastricht Wielkiej Brytanii i Danii, zwalniające je z obowiązku przyjęcia wspólnej waluty. Podobne opcje nieuczestniczenia uzyskały Wielka Brytania i Irlandia w systemie Schengen, dotyczącym znoszenia granic wewnętrznych UE.
Problemy do dyskusji
1. Wyjaśnij definicje integracji rynków i integracji polityk, korzystając z wiedzy w zakresie mikroekonomii.
2. Co oznacza pojęcie integracji zróżnicowanej? Jak w tym pojęciu mieści się koncepcja Unii dwóch prędkości? Sporządź katalog zalet i zagrożeń związanych z dwiema prędkościami integracji.
3. Przepisy unijne dopuszczają koncepcję tzw. wzmocnionej współpracy. Zapoznaj się z tymi przepisami oraz z praktyką ich realizacji w ostatnich latach.
PODSTAWY GOSPODARCZE UNII EUROPEJSKIEJ
4. Populacja, wielkość gospodarek i finanse Unii Europejskiej
4.1. Populacja i poziom dochodów w Unii Europejskiej
Obszar Unii Europejskiej zamieszkuje ponad 508 mln obywateli (po Brexicie liczba ta wyraźnie się zmniejszy – o prawie 65 mln). Do największych pod względem populacji krajów należy tzw. wielka szóstka (po Brexicie piątka): Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Hiszpania i Polska. Dużą grupę stanowią kraje o średniej populacji – od 8 do 11 mln obywateli: Grecja, Portugalia, Belgia, Republika Czeska, Węgry, Szwecja, Austria i Bułgaria. Między tymi dwiema grupami znajdują się dwa kraje – Holandia i Rumunia, z populacją od 16,9 do prawie 20 mln. Osiem krajów członkowskich można określić jako relatywnie małe, liczące 1,5–4,5 mln obywateli: Dania, Słowacja, Finlandia. Irlandia, Litwa, Łotwa, Słowenia, Estonia. Ostatnia grupa to kraje bardzo małe, o populacji poniżej 1 mln: Cypr, Malta i Luksemburg (rys. 4.1).
Rys. 4.1. Wielkość populacji krajów Unii Europejskiej w 2017 roku
Źródło: Eurostat.
Należy jednak zaznaczyć, że w ostatniej dekadzie nastąpiły zmiany w populacji większości krajów, ze względu na:
● procesy emigracji wewnątrzunijnej związane z otwarciem rynków pracy krajów UE-15 na pracowników z nowych krajów członkowskich;
● sytuację demograficzną wielu krajów związaną z procesem starzenia się;
● napływ uchodźców z Bliskiego Wschodu i Afryki.
Zróżnicowaniu wielkości populacji towarzyszą wyraźne różnice w poziomie dobrobytu, mierzonego wielkością PKB na mieszkańca. Różnice te stopniowo maleją dzięki unijnym programom solidarności finansowej (konwergencji), wspierającym jakość życia w krajach biedniejszych. Wskaźniki dobrobytu zmieniają się także w wyniku zmian w populacji; przykładowo, w krajach o dużej skali emigracji w relacji do liczby mieszkańców (Litwa, Łotwa) wskaźniki dobrobytu mogą wyraźnie się poprawiać, a w krajach przyjmujących imigrantów – maleć, w mniejszym lub większym stopniu. Unijny urząd statystyczny Eurostat pokazuje sytuację tzw. konwergencji klubowej, określając średni dochód na mieszkańca całej UE-28 jako 100, a poziom tego wskaźnika w poszczególnych krajach jako odchylenie od średniej unijnej. Na tej podstawie można wyróżnić najbogatsze i najbiedniejsze kraje UE (tab. 4.1), a także kraje o średnim poziomie w stosunku do średniej unijnej. Rankingom według średniej unijnej odpowiada wielkość dochodu na mieszkańca liczona wartościowo w parytecie siły nabywczej wspólnej waluty PPS (przeliczenie dochodu w euro o różnice cenowe w walutach narodowych). Do najbogatszych krajów UE, w których poziom PKB na mieszkańca w 2016 roku przekroczył 123 średniej unijnej, należą: Luksemburg, Irlandia, Holandia, Austria, Niemcy, Dania, Szwecja. Z kolei do krajów najbiedniejszych, o dochodzie na mieszkańca w 2016 roku poniżej 70 średniej unijnej, należą: Bułgaria, Rumunia, Chorwacja, Łotwa, Węgry, Grecja i Polska. W grupie środkowej znalazły się kraje z dawnej UE-15 oraz kraje, które wstąpiły do UE w 2004 roku, w tym Litwa, Słowacja, Czechy i Słowenia.
Tab. 4.1. Poziom PKB na mieszkańca krajów Unii Europejskiej w 2016 roku w relacji do UE-28 = 100 (w parytecie siły nabywczej PPS)
Źródło: Eurostat.
Zróżnicowanie poziomu dobrobytu krajów członkowskich stanowi potwierdzenie, iż UE nie jest zamkniętym klubem bogatych, lecz ugrupowaniem otwartym dla krajów respektujących jej wartości i zasady działania. Z kolei zmiany, jakie zachodzą w poziomie dobrobytu krajów biedniejszych, stanowią ilustrację procesów konwergencji – im szybciej kraje uboższe doganiają średnią unijna, tym lepiej można oceniać skuteczność realizowanych programów w tym zakresie. Silne zmiany poziomu dobrobytu dokonały się w wyniku kryzysu 2008+ i głębokiej recesji, w jaką w 2009 roku wpadły wszystkie, poza Polską, unijne kraje. Spowodowało to wyraźny spadek dobrobytu w krajach południa Europy, głównie w Grecji, Portugalii, na Cyprze i we Włoszech, ale problemy dotknęły także Hiszpanię i Finlandię, oraz – w mniejszym stopniu – Francję. Z kolei po 2010 roku wyraźnie poprawiła się sytuacja krajów doganiających, zwłaszcza Republik Bałtyckich oraz Polski, Czech i Słowacji.
Pomimo wewnętrznego zróżnicowania poziomu dobrobytu, UE jako całość stanowi najbogatszy region świata. Aż 22 kraje członkowskie należą do elitarnego klubu wysoko rozwiniętych krajów akceptujących zasady demokracji i gospodarki rynkowej, jaki stanowi licząca 35 członków Organizacja Gospodarczej Współpracy i Rozwoju (OECD). Członkostwo w OECD posiadają wszystkie kraje unijnej Piętnastki oraz Czechy, Węgry, Polska, Słowacja, Słowenia, Estonia i Łotwa.
4.2. Wielkość gospodarek krajów członkowskich i stopień ich integracji
Wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w tworzeniu bogactwa wspólnoty, jakkolwiek w zróżnicowanych proporcjach, wynikających z wielkości, potencjału i historycznych uwarunkowań. Dwa wskaźniki w syntetyczny sposób pokazują wkład poszczególnych krajów do unijnej gospodarki
