w określonych dziedzinach.
Z kolei w celu usprawnienia procedur budżetowych stosowany jest instrument elastyczności, obecnie w wysokości 600 mln euro, jako dodatkowe wsparcie dla projektów w trakcie realizacji oraz projektów dopiero uruchamianych.
Wkład krajów członkowskich do budżetu ogólnego
Wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w procedurze budżetowej po stronie dochodów i po stronie wydatków. Zestawienie wartości środków wpłacanych oraz kwot otrzymywanych pozwala na ustalenie płatników netto – krajów, które więcej do budżetu wpłacają, niż z niego otrzymują, oraz beneficjentów netto – krajów, które więcej z budżetu unijnego otrzymują, niż do niego wpłacają. W obecnej perspektywie finansowej do płatników netto należą: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Austria, Szwecja, Dania, Finlandia i Holandia, natomiast głównymi beneficjentami netto są: Polska, Rumunia, Grecja, Węgry, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Portugalia, Hiszpania (rys. 4.4).
Rys. 4.4. Główni płatnicy i beneficjenci netto budżetu ogólnego Unii Europejskiej w 2016 roku (mln euro)
Źródło: Eurostat, Komisja Europejska.
4.3.2. Finanse pozabudżetowe
Do finansów pozabudżetowych należą:
● Europejski Fundusz Inwestycyjny – utworzony w 1994 roku, dysponuje 2 mld euro kapitału własnego, wspiera infrastrukturę transeuropejską i przedsiębiorczość.
● Europejski Bank Inwestycyjny – działa od 1 stycznia 1958, z siedzibą w Luksemburgu; Rada Gubernatorów obejmuje 28 ministrów finansów krajów członkowskich. Jest to instytucja kredytowa i gwarancyjna, kredytuje inwestycje infrastrukturalne, energetykę, przemysł, usługi. Może zaciągać pożyczki na międzynarodowym rynku kredytowym.
● Europejski Fundusz Rozwoju – utworzony na mocy traktatu rzymskiego, udziela pomocy rozwojowej krajom Afryki, Karaibów i Pacyfiku oraz terytoriom zamorskim UE. Wspiera projekty gospodarcze, społeczne, sprzedaż wyrobów eksportowych, stabilizuje także dochody eksportowe. Fundusz jest finansowany bezpośrednio przez kraje członkowskie poza ramami budżetu ogólnego.
Wyzwania, przed jakimi stoją finanse UE w kolejnych okresach, zwłaszcza w sytuacji wyłączenia Wielkiej Brytanii z budżetu ogólnego, to:
● reforma polityki spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej, zwłaszcza w sytuacji zmniejszania się różnic rozwojowych między wieloma regionami z krajów beneficjentów netto pomocy unijnej;
● konieczność wzmacniania konkurencyjności UE przez postęp naukowy, technologie, innowacje, tak by zmniejszyć lukę w tym zakresie między UE a Stanami Zjednoczonymi i Japonią;
● zmiany klimatyczne, wymuszające większą efektywność polityki energetycznej oraz polityki ochrony środowiska;
● dalsza reforma wspólnej polityki rolnej;
● reforma polityki migracyjnej, w tym w zakresie bezpieczeństwa granic;
● problemy związane z przeciwdziałaniem terroryzmowi, przestępczości oraz zapewnieniem bezpieczeństwa wewnętrznego;
● wyzwania związane z tworzeniem pełnej unii energetycznej;
● realizacja wspólnych programów obronności.
Problemy do dyskusji
1. Zapoznaj się z danymi statystycznymi dotyczącymi udziału poszczególnych krajów członkowskich w unijnym PKB, zatrudnieniu, wymianie handlowej, zagranicznych inwestycjach bezpośrednich. Skorzystaj z bazy Eurostat, GUS, UN Comtrade oraz UNCTAD.
2. Jakie zmiany zaszły w okresie od 2004 roku w wielkości PKB na mieszkańca krajów członkowskich w relacji do średniej UE =100? Dodaj komentarz w sprawie konwergencji (zbliżania) lub dywergencji (oddalania) w zakresie dobrobytu Polski i innych tzw. nowych krajów członkowskich.
3. Co oznacza w unijnym systemie finansowym zasada „najpierw cele, potem środki”? Jak ta zasada jest realizowana?
4. Co to są tzw. dochody własne w unijnym budżecie, jaka jest ich struktura oraz jaki jest udział krajów członkowskich?
5. Podejmij dyskusję na temat głównych wyzwań stojących przed unijnym budżetem w kolejnej perspektywie finansowej. Zapoznaj się ze stanowiskiem własnego kraju w tym zakresie.
6. Jakie są zadania i status Europejskiego Banku Inwestycyjnego?
5. Unia celna – teoria i praktyka Unii Europejskiej
5.1. Teoretyczne podstawy unii celnej
Unia celna jest formą integracji regionalnej, zakładającą liberalizację wymiany handlowej między krajami członkowskimi oraz ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej wobec krajów trzecich. Oznacza liberalizację wewnętrzną handlu oraz możliwość wprowadzenia i/lub utrzymywania protekcjonizmu zewnętrznego. Teoria unii celnej nazywa tę sytuację preferencyjną liberalizacją lub jednostronną dyskryminacyjną liberalizacją, wskazując, że kraje członkowskie są traktowane lepiej niż kraje pozostałe.
W świetle zasad obowiązujących w Światowej Organizacji Handlu (WTO), wynikających z postanowień Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), preferencyjna liberalizacja może naruszać wymóg niedyskryminacji i klauzuli największego uprzywilejowania – KNU (most favoured nation principle – MFN). Z tego względu w art. 24 GATT preferencyjną liberalizację potraktowano jako specjalny wyjątek od zasady niedyskryminacji, zezwalający na tworzenie stref wolnego handlu i unii celnych, pod warunkiem że protekcjonizm wobec krajów trzecich nie rośnie, a liberalizacja wewnętrzna obejmuje znaczącą część wymiany handlowej.
Według twórców teorii unii celnej Jacoba Vinera i Jamesa Meade’a, preferencyjna liberalizacja przynosi efekty handlowe w zakresie wielkości obrotów, wielkości popytu krajowego, produkcji krajowej oraz cen, a także skutki w zakresie dobrobytu różnych podmiotów uczestniczących w unii (konsumenci, producenci krajowi, władze fiskalne gromadzące dochody z ceł).
Jeśli efekty handlowe i skutki w zakresie dobrobytu ujawniają się w krótkim okresie, czyli w momencie utworzenia unii celnej (zniesienie barier wewnętrznych i wprowadzenie wspólnych taryf zewnętrznych), określa się je jako skutki statyczne, jeśli zaś ujawniają się w dłuższych okresach, mówi się o skutkach dynamicznych.
W teorii unii celnej szuka się odpowiedzi na następujące pytania:
● Czy tworzenie unii celnej oznacza ruch w kierunku wolnego handlu?
● Jaki jest wpływ unii celnej na handel i dobrobyt w chwili jej utworzenia?
● Jak można zdefiniować korzyści i straty handlowe wynikające z unii celnej?
● Co to jest efekt kreacji i efekt przesunięcia handlu, kiedy występuje?
● Jakie są efekty dynamiczne liberalizacji w ramach
