pozostałych mniejszych krajów, których łączny wkład do unijnej gospodarki wynosi około 16% (rys. 4.2).
Rys. 4.2. Udział państw członkowskich w PKB Unii Europejskiej w 2016 roku
Źródło: Eurostat.
Na pozycję kraju członkowskiego wpływa również stopień integracji handlowej w zakresie dóbr i usług, mierzony wskaźnikiem wewnętrznego eksportu i importu między krajami członkowskimi w relacji do PKB (EU-level trade integration index), oraz stopień ogólnej otwartości rynkowej wewnątrz i za zewnątrz UE w zakresie dóbr i usług4. Stopień integracji handlowej w zakresie dóbr pozwala na wyróżnienie trzech grup krajów:
● o silnej integracji handlowej, o wskaźniku wewnątrzunijnego handlu przekraczającym 27,5%; w kolejności od najwyższego indeksu są to: Słowacja, Czechy, Węgry, Belgia, Słowenia, Estonia, Holandia, Litwa, Łotwa, Bułgaria, Polska, Austria, Rumunia, Luksemburg;
● o słabej integracji handlowej, o wskaźniku mniejszym niż 13,7%; są to: Wielka Brytania, Grecja, Cypr i Włochy;
● o średniej integracji handlowej, o wskaźniku zawartym między 13,7% i 27,5%; są to pozostałe kraje członkowskie (średnia dla UE wynosi 20,6%).
Na podstawie stopnia integracji handlowej w zakresie usług można wyróżnić również trzy grupy krajów:
● ze wskaźnikiem integracji przekraczającym 8,8%; w kolejności od najwyższego indeksu są to: Luksemburg, Malta, Irlandia, Cypr, Belgia, Estonia, Węgry, Chorwacja, Holandia, Austria, Słowenia, Dania;
● ze wskaźnikiem integracji mniejszym niż 4,4%; są to: Włochy oraz Wielka Brytania;
● ze wskaźnikiem integracji między 4,4% i 8,8%; są to pozostałe kraje członkowskie (średnia dla UE wynosi 6,6%).
Pod względem stopnia otwartości rynkowej na handel wewnętrzny i zewnętrzny odnoszony do PKB i mierzony importem, do krajów najbardziej otwartych na rynku dóbr należą Słowacja, Belgia, Czechy, Węgry, Słowenia, Holandia, Litwa, Estonia, Bułgaria, Malta, Łotwa, gdzie indeks otwartości jest większy niż 42,8%. Wszystkie pozostałe kraje charakteryzują się indeksem otwartości między 21,4% i 42,8%. Średni indeks dla całej UE wynosi 32,1%
Z kolei indeks otwartości rynkowej na usługi, wynoszący ponad 14,6%, jest najwyższy w Luksemburgu, Malcie, Irlandii, Cyprze, Belgii, Holandii, Danii, Estonii, natomiast najniższy, poniżej 7,3%, w Hiszpanii, Włoszech, Rumunii, Grecji, Polsce i Portugalii. We wszystkich pozostałych krajach stopień otwartości mieści się pomiędzy 7,3% i 14,6%, a średnia dla UE wynosi 10,9%.
Wymiana towarowa UE jest zdominowana przez handel wewnątrzunijny, na który przypada 65% całości obrotów. W obrotach z partnerami zewnętrznymi największy udział mają Stany Zjednoczone, Chiny, Szwajcaria, Rosja i Turcja (rys. 4.3).
Rys. 4.3. Struktura geograficzna handlu zagranicznego Unii Europejskiej w 2016 roku
Źródło: Eurostat.
Przedstawione wskaźniki pokazują znaczenie handlu zagranicznego i udziału w łańcuchach wartości dla poszczególnych krajów UE, stopień wewnątrzunijnej integracji handlowej, a także intensywność otwarcia własnych gospodarek na wymianę dóbr i usług na rynku europejskim i na rynkach międzynarodowych.
4.3. Finanse Unii Europejskiej
Na finanse UE składają się budżet ogólny, ujmujący wszystkie dochody i wydatki w jednolitym dokumencie, oraz finansowanie pozabudżetowe. Oba źródła finansowania mogą się wzajemnie uzupełniać, na co zwraca się szczególną uwagę w ostatnich okresach.
4.3.1. Budżet ogólny Unii Europejskiej
Tworzenie budżetu ogólnego jest wyrazem solidarności europejskiej, która wymaga gromadzenia odpowiedniego zasobu środków finansowych i decydowania o sposobie ich dystrybucji przez instytucje unijne.
Ważne są odpowiedzi na pytania, jakie cele powinny być finansowane z budżetu; skąd pochodzą środki finansowe; które kraje są beneficjentami netto, a które płatnikami netto do budżetu (albo więcej otrzymują niż wpłacają, albo na odwrót – więcej wpłacają niż otrzymują). Budżet unijny ma szczególny charakter, nie można go porównywać z budżetami krajowymi, ze względu na cele, którym służy, oraz wymóg równoważenia, czyli brak instytucji deficytu budżetowego. Z tego budżetu nie finansuje się klasycznych zadań krajowych, jak edukacja, służba zdrowia, pomoc społeczna, wydatki militarne itd.; finansowane są zadania ważne dla całego ugrupowania.
Podstawę określania zadań budżetowych UE stanowi agenda polityczna, czyli uzgodnienia między krajami w sprawie reguł, form i wysokości europejskiego finansowania. Oznacza to, że budżet stanowi kluczowy instrument realizacji celów polityki UE. W procedurze unijnej najpierw określane są cele i zadania, następnie – jako ich konsekwencję – planuje się dochody i wydatki budżetowe. Z tego względu dyskusja polityczna na temat zadań i procedur stanowi ważny element funkcjonowania UE. W tej dyskusji ścierają się różne interesy narodowe, a także oczekiwania krajowe z potrzebami wspólnotowymi.
Od samego początku tworzenia wspólnego budżetu przedmiotem szczególnej dyskusji były wydatki na:
● cele wspólnej polityki rolnej;
● zadania związane ze spójnością (konwergencją) społeczną i gospodarczą krajów i regionów;
● wspieranie konkurencyjności i innowacyjności;
● realizację nowych kierunków polityki wewnętrznej;
● podejmowanie działań zewnętrznych, a także bezpieczeństwa i sprawiedliwości5.
Ze względu na ewolucję zadań unijnych zmieniały się także potrzeby budżetowe i procedury zarządzania budżetem. Pojawiały się luki między rosnącymi potrzebami a możliwościami ich finansowania ze środków unijnych, co wpłynęło na kolejne reformy finansowania budżetowego, w tym na szukanie możliwości bardziej elastycznego podejścia do równoważenia budżetu.
Wieloletnie perspektywy finansowe
Od 1988 roku podstawę uchwalania rocznych budżetów stanowią wieloletnie perspektywy finansowe, określające najważniejsze zadania integracyjne uzgodnione przez kraje członkowskie i instytucje unijne. Przyjęcie perspektyw finansowych oznaczało wprowadzenie zasady wieloletniego planowania budżetowego. Pierwsza perspektywa finansowa obejmowała okres czteroletni 1988–1992, następne obejmowały już okresy siedmioletnie: 1993–1999; 2000–2006; 2007–2013; 2014–2020.
Perspektywa 2000–2006 miała szczególny charakter, gdyż objęła okres przygotowania do wielkiego rozszerzenia UE o 10 krajów oraz pierwsze lata po rozszerzeniu (2004). Perspektywa 2007–2013 była z kolei kluczowa dla realizacji wielu programów wspomagania nowych krajów członkowskich
Zob. European Commission,
Przykładowo, w latach 1965–1985 główną pozycję budżetu wspólnego stanowiły wydatki na rolnictwo w ramach wspólnej polityki rolnej, pochłaniające aż 70,8% całości. Z kolei na politykę spójności w 1965 roku wydano tylko 6% budżetu, a w 1985 – 10,8%.
