Post jako praktyka duchowa. Коллектив авторов

Скачать книгу

post ten, który podjęli Niniwici, „gdy odwrócili się od swoich złych dróg i nieprawości swoich rąk” (Jon 3, 10)118. Gdy poszczą wargi, ma pościć także serce. Nie da się pościć od chleba, a nosić w sobie śmiertelnie zatrute myśli119.

      Święty Leon Wielki poświęca więcej uwagi nawróceniu woli podczas wstrzemięźliwości od pokarmów. „Zbyteczny byłby trud głodzić się, a nie wyzbywać się woli przewrotnej!! I próżny mozół dręczyć ciało postem, a nie cofać się od zamiaru grzeszenia”120. „Pościsz, wstrzymując się od tego, czego zmysły pragną, pość też, poskramiając złe chęci wewnętrznej istoty swojej. Chcieć tego, co zakazane – to najgorszy pokarm. Tuczyć się, znajdując zadowolenie w sromotnym zysku, w nadętej pysze, w nasycaniu się zemstą – najszkodliwsza to trucizna dla duszy. Wprawdzie i ciało podlega wzruszeniom od tych namiętności, ale cała odpowiedzialność sprowadza się do źródła (duszy). Skąd początek chcenia, stąd jakość i ocena postępowania. Ukrócić tedy złe zachcianki w sobie – oto najlepszy post i największy! Wstrzemięźliwość bowiem wtedy tylko jest owocna, kiedy zewnętrzne umartwienie pochodzi z wewnętrznego opanowania”121. To jedna z najsubtelniejszych starożytnych wypowiedzi na temat postu duchowego, obejmującego samą głębię duszy, bo sferę ludzkich pragnień. Podobnie jak potrzeby ciała, pragnienia te mają zostać poddane prawu powściągliwości.

      Będąc środkiem leczniczym w procesie moralnego uzdrawiania człowieka, post ciała wiąże się z odrzuceniem grzechu. Prawdziwie pości się wtedy, gdy powstrzymując się od pokarmu, równocześnie powstrzymuje się od zła i grzechów. Grzech przybiera konkretną postać, którą trzeba mieć na uwadze, podejmując środki umartwienia. „Pościsz? Unikaj cudzołóstwa, unikaj rozpusty, unikaj obmów, kłamstwa, obelg, wrogości, bluźnierstwa i wszelkiego wścibstwa. Pościsz? Unikaj zachłanności, pazerności, kłótni i zabójczej zazdrości. Pościsz? Unikaj złości, rozpusty, zawiści, krzywoprzysięstwa i wszelkiej niegodziwości. Pościsz? Unikaj obżarstwa, które jest matką wszelkiego zła, oddziela nas od Boga i prowadzi do otchłani zagłady. Jeśli pościsz dla Boga, unikaj wszystkiego, czego Bóg nienawidzi, a przyjmie twoją pokutę”122. Post idzie w parze z wybaczeniem przewin bliźniemu. Może ktoś nie jeść mięsa, a w swoim gniewie „zjadać” brata123. Cóż z umartwienia ciała przez abstynencje, jeśli jest się pijanym z gniewu?!124 W nasze „pierwociny”, które chcemy złożyć Bogu, czyli modlitwę i post, Zły wkłada brud na skutek zazdrości, aby nie były Jemu miłe. Należy strzec się Złego podczas postu, skoro chce napełnić poszczącego gniewem125. Jak gniew jest nadużyciem siły popędliwości w nas, tak na przykład herezja jest nadużyciem rozumu. „Powinniśmy więc wstrzymywać się od potraw, ale więcej jeszcze od błędnych nauk, aby dusza, nawet wolna od pożądań cielesnych, nie stała się niewolnicą jakiegoś kłamstwa”126. Zaprzeczeniem dobrego postu jest popadanie w tym okresie w jeszcze liczniejsze i większe grzechy127.

      Nieraz pisarze porównują ze sobą post ciała i „post duszy”, stawiając ten drugi wyżej. „Gdy się pości, powstrzymywanie się od nieprawości lepsze jest niż rezygnacja z chleba i wody; lepsze niż uniżanie siebie samego, niż zginanie karku jak hak, niż okrywanie się worem i popiołem”128. „Jeśli pokutujesz za swoje grzechy, gorąco popieram twój zamiar […]. Jeśli jednak ciągle jesteś do nich przywiązany, w czym ci pomoże ograniczanie jedzenia?”129. W przypadku gdy nie ma postu duszy, traci na wartości post ciała.

      W Mt 6 Jezus wypowiada się na temat postawy chrześcijanina praktykującego post obok modlitwy i jałmużny. Także nasi autorzy zajmują się związkiem tego umartwienia z innymi dobrymi uczynkami. Nie tylko w świadomości starożytnych chrześcijan, ale i w ich praktyce post łączył się ściśle z owymi uczynkami i w swej duchowej wartości był warunkowany tamtymi. Okres postu domagał się wydłużonej modlitwy i hojniejszych dzieł miłosierdzia.

      Wprawdzie w pewnej wypowiedzi Marek Eremita uzależnia dobrą modlitwę od postu, ale z pewnością wolno nam dostrzegać też relację odwrotną: „Podobnie jak jakiś biedny rolnik, jeśliby obsiał jałową ziemię, nie użyźniwszy jej [wcześniej], zamiast pszenicy zbierze ciernie, tak samo my, jeślibyśmy zasiali słowa modlitwy, a nie umartwili naszego ciała postem, zamiast [plonu] sprawiedliwości zbierzemy [plon] grzechu. Nasze ciało bowiem pochodzi z tej właśnie ziemi, i jeśli nie spotka go taka sama troska jak jej, nigdy nie wyda owocu sprawiedliwości”130. Modlitwa zyskuje swoją owocność przez umartwienie, a umartwienie – przez modlitwę. Nasza duchowo-cielesna natura, jak gleba, wymaga uprawy i potrzeba różnych środków w tym celu. Modlitwa daje m.in. siłę duchową do ascezy: „Módl się, a będziesz silniejszy, wzywaj Boga, a niezwłocznie ci pomoże”131.

      Ofiarność okazywana Bogu przez umartwienie łączy się z hojnością względem bliźniego, jak przykazanie miłości Boga idzie w parze z przykazaniem miłości bliźniego. W odpowiedzi na pytanie o dobre uczynki św. Benedykt z Nursji w swojej Regule wymienia m.in.: „Kochać post” i „Ubogich wspierać”132. Zanim ktoś będzie dobrowolnie spełniał dobre uczynki, najpierw podlega obowiązkowi praktykowania sprawiedliwości. Izajasz przestrzega przed postem, w którym jednocześnie krzywdzi się sieroty, wdowy i wolnych rodaków (Iz 58, 5-8)133. Ewagriusz z Pontu zachęca swoich braci pustelników, aby na modlitwie nie oddawali się trosce o różne artykuły żywnościowe, podczas gdy tysiące ludzi głoduje134. Podczas postu należy nie tylko myśleć o ubogich, ale ich czynnie wspierać. „Ten, kto pości i nie dzieli się z ubogim swoim chlebem, pości fałszywie. Post samolubny jest bezowocny; choćby ktoś pościł dziś i jutro, i nawet cały tydzień, a tego, czego sobie odmawia, nie daje ubogiemu, który tego potrzebuje, to taki ktoś nie pości naprawdę, bo zatrzymuje swój post dla siebie”135. Post doprowadza do cnoty, „jeżeli idzie w parze z dobroczynną chrześcijańską miłością i roztropną praktyką miłosierdzia. Post sam bez jałmużny nie tyle byłby oczyszczeniem duszy, ile utrapieniem ciała”136. „Wtedy bowiem tylko post będzie miał własności lecznicze dla naszej duszy, gdy tym, co odmówimy, zaspokoimy głód biedaka”137. Dopiero w parze z jałmużną, jak brat z siostrą, wznosi się do nieba138. „Post bez miłosierdzia jest podróbką głodu, a nie obrazem świętości”139. „Krótko mówiąc, czym dusza dla ciała, tym hojność dla postu: jak ciało umiera, gdy dusza odchodzi z ciała, tak post jest martwy bez hojności”140. Zaoszczędzone przez post środki należą do ubogich, a nie do poszczącego. W przeciwnym razie umniejszałyby miarę jego rezygnacji, pozbawiając też płynących z niej korzyści duchowych.

      Dla Sewera z Antiochii i innych starożytnych komentatorów oliwa w przypowieści o pannach roztropnych i nierozsądnych (Mt 25, 1-13) oznacza brak miłosierdzia względem bliźniego

Скачать книгу