tobie – bo ty masz przynajmniej ostoję w twojej religijności. [przypis redakcyjny]
137
nie służy żartować – nie służy: nie wychodzi na dobre. [przypis redakcyjny]
138
Toby się ojców zamek – Poeta, starając się odtworzyć język potoczny, często wprowadza to w znaczeniu: przeto, więc; por. w. 521, 527, 529. [przypis redakcyjny]
139
posoka – krew. [przypis edytorski]
140
Toby w sercu osiadły ten dym i ich Cienie – ich tj. tych popalonych zamków i pozabijanych ludzi; w sercu osiadły: tj. zaciążyły na sumieniu. [przypis redakcyjny]
141
jak tylko, żeś moją, oświadczył – Wojewoda. [przypis redakcyjny]
Przypomnij sobie, drogi – Przypomnij sobie moje słowa. Jest to przepowiednia, że sławę zdobytą w bitwie z Tatarami przyjdzie okupić strasznym nieszczęściem, że promień tej sławy będzie miał jaskrawy, krwawy zachód, po którym nastąpi noc niczym nieukojonej rozpaczy. [przypis redakcyjny]
150
Oh! niechaj pierwej Marią – Przeczucie Marii nie jest dokładnie określone. Podobnie jak później Wacław (II, 6) słyszy «w całym swoim ciele głos: Zdobędziesz ty trumnę», ale ten głos nie mówi czyją i dlatego Wacław w bitwie rozmyślnie szuka swojej, tak też i Maria tutaj ma tylko ogólne przeczucie nieszczęścia, ale w kogo ono ugodzi bezpośrednio, dobrze nie wie. Lęka się przede wszystkim oczywiście śmierci Wacława. [przypis redakcyjny]
151
Cieszyć się twą radością (…) umierać przed tobą – Od dawna już zauważono, że te słowa Marii przypominają nieco słowa Zulejki w Narzeczonej z Abydos Byrona, wyrzeczone tam (I, 18) do Selima. Istotnie są podobieństwa frazeologiczne takie jak: „With thee to live, with thee to die” („żyć dla ciebie i w tobie umierać przed tobą” albo zakończenie: „To these alone my thoughts aspire”: „To Marii cała miłość, wszystkie Marii chęci”. Warto też zwrócić uwagę na to, że Zulejka czytuje Koran podobnie jak Maria Biblię. Poza tym jednak charaktery tych dwu postaci podobne do siebie nie są. [przypis redakcyjny]
152
Skoro mi szczęśliw wrócisz, mą harfę nastroję – Podobnie w Korsarzu (I, 14) Byrona obiecuje Medora Konradowi: «or my guitar, which still thou lov’st to hear, shall soothe or lull. [przypis redakcyjny]
153
Te, co nicht nie wyraził przywłaszczym uczucie – te, co nicht znaczy: to, którego nikt. Te zamiast to stale też u Słowackiego, a w ogóle (jak stwierdza Brückner) pojawia się już od XVI w. [przypis redakcyjny]
154
przywłaszczym uczucie – wyrażenie zgoła tu niejasne; znaczy, zdaje się: wyrazim, damy mu własny, właściwy wyraz. Uczucie, którego nikt nie zdoła wyrazić (słowami), wyrazimy w muzyce. [przypis redakcyjny]
155
Ah! z jak okropną trąby zagrały żałobą! – Tak też przy pożegnaniu Medory z Konradem: «List! – ’t is the bugle – Juan shrilly blew». [przypis redakcyjny]
156
Padła w drogie objęcie – Podobnie Medora: „She rose – she sprung – she clung to his embrace itd. [przypis redakcyjny]
157
zostać niepodobna, chyba sławę skazić – To samo czuje w analogicznej scenie Korsarz Byrona. [przypis redakcyjny]
158
zawdzięczając miłość – zawdzięczać w znaczeniu pierwotnym: płacić wdzięcznością, nagrodzić, wywdzięczać się za co (por. Słownik Lindego). [przypis redakcyjny]
159
Ni czasu w marnych jękach przeciągać rozstanie – domyślne: nie miał [czasu; Red. WL]. [przypis redakcyjny]
160
złożył swą lubę – W A.[autografie; Red. WL] swą labę zam. przekreślonego: skarb drogi; lubę prowinc. zam.: lubą. [przypis redakcyjny]
Swe kolczyste łodygi robaczliwej zdrzeni – przypomina trochę: the salt-surf weeds of bitternes w Manfredzie Byrona (II, 1); zdrzeń (starop.): rdzeń. [przypis redakcyjny]
163
puzan – rodzaj trąby, dziś puzon zwanej, ale Linde zna tylko puzan. [przypis redakcyjny]
164
Sunie się towarzystwo, i w szeregach wiara – towarzystwo: towarzysze pancerni, szlachta; wiara: żołnierze. [przypis redakcyjny]
165
Pancerni i usarzy – usarzy: husarze; ten wiersz jest bliższym objaśnieniem poprzedniego. [przypis redakcyjny]
166
To może dziki owoc zerwie potem wojna – znaczy: to może sam kiedyś zostaniesz żołnierzem i zginiesz na wojnie. [przypis redakcyjny]
167
Zapał polskiego wzroku ugasza się łzami – w związku z poprzednim wierszem: nie trwóż się: nie płacz, bo twoje łzy gaszą zapał żołnierzy. [przypis redakcyjny]
168
jeszcze słuch łoskotem drga dźwięcząc przygłuszony – Jeszcze drga słuch od dźwięku puzonów i szczęku broni, aczkolwiek przygłuszonego łoskotem (?) i tupotem koni. [przypis redakcyjny]
169
kroplami żal spada – kroplami łez; (por. drops of sadness w Korsarzu [Byrona; Red. WL] I, 15). [przypis redakcyjny]
170
I cicho jak modlitwa w łono Boga płynie – podobne porównania w Narzeczonej z Abydos: „Soft, as the memory of buried love, Pure, as the prayer which childhood wafts above” (I. 7). [przypis redakcyjny]
171
On Conrad’s stricken soul (…) rest – Na ogłuszoną ciosem duszę Konrada przyszło wyczerpanie i odrętwienie prawie że ją ukołysało do snu (Byron,
tobie – bo ty masz przynajmniej ostoję w twojej religijności. [przypis redakcyjny]
