rooi-en-swart ketting strek dit teen die kant van sy boekrol af. Mensbloed. Dit was ’n moeilike reis, elke myl daarvan betwis, en hulle het ’n wye, rooi spoor gelaat vir gelukkige kraaie om oor te dans en tevrede vlieë om oor hande te vryf.
Soms gaan hy laatnag buitetoe om in agterstrate te wag met munte in sy hand. Hy wag op hoeke, hy wag onder die lanterns buite taphuise en bordele dat vrouens met die maskers van koorlede na buite kom, dan bied hy hulle van die geld aan wat sy weldoener hom geskenk het. Hulle runnik van skrik vir die groot baardlose man met woeste hare; hulle vloek, spot hom, klap die geld uit sy hand, gil vir ander om te kom kyk. Elke keer laat hy die geld op die plaveisel, hulle mag weer daarna kom soek.
Soms gaan hy uit om na die sterre te kyk, hoe hulle in hulle wit en blou en geel miljoene oor die donker Bosporus wemel. Hy haal skaars asem, hy dink hulle behoort aan die hemel en is die geeste van gestorwe mense. En tussen hulle swem die planetai, die swerwers, na die oomblik waarvoor hy, tot sy ewige dankbaarheid, uitgekies, gebore en opgevoed is. Hy ondersoek hulle bewegings, of dit al neig na die skitterende fakkel wat die geboorte van die Verlosser sal aankondig, maar merk nog niks ongewoons nie.
Soms word ’n ster gelos en val dit brandend, rooi vir ’n oomblik, weg in die donker.
Die ekspedisie
Nagri doen besondere moeite met die verwerking van Xenophon se teks. Hy werk stadig en onderbreek sy beskrywing met oop spasies soos stiltes. Dit is uitspannings, russtasies vir ’n voorleser om asem te skep, sy keel nat te maak en weer sy plek te vind, vir ’n hoorder om sy wynbeker te laat vul of met die aandskemer kerse te laat kom, vir ’n koning om vrae te stel en dit noukeurig met sy generaals en hoogste raadslede te bespreek en sy bevele te laat neerskryf. Miskien plaas die Verlosser, vir wie se oë dit eerstens bedoel is, hierdie evangelie na dié van die laaste profete: Habakuk, Sefanja, Sagaria, Maleagi, Nagri.
Xenophon se styl herinner hom aan kameelpaaie oor klipperige rante, afgewissel met dorre sand, die omgewing droog soos woestynlug, en met net die kaal geraamtes van besonderhede, meestal oor desperate situasies waarin die skrywer na homself in die derde persoon verwys. Xenophon het gedink die voetpad oor die berg is veiliger as die gebaande pad voor hulle. Dit klink na hoorsê: Was hy daar, of nie? En was daar nie blomme en wolke nie, het voëls nooit in geurige dennebosse gesing, het strate met marmer geplavei en so glad geslyt soos glas, nooit die maan wit weerkaats nie? Die generaal noem dit nooit. Dit is woestyn, daar moet ruimte en stilte wees.
Beletsels is daagliks oor hulle pad gelê. Shaitan, die teenstander, het hulle aangeval met eindelose regimente met staal gewapen, met bitter koue en honger; hy het hulle onophoudelik beveg met onderlinge tweedrag, selfsug en armoede; hy het hulle probeer verlei met gierigheid en illusies van eer en het hulle met afstande van verlore tyd bedrieg. Baie gevegte, wonde en lyke was nodig om die teenstander in al sy gedaantes te beveg, daarom loop die ketting van rooi blomme met swart harte tot die heel einde saam met die verhaal. Nou is dit verby. Die sterre gaan na hulle aangewese plekke. Die profeet is op pad, die pyl het die boog verlaat. Die wat nie daarvan weet nie, sal dit hoor. Net die afstande, die berge, die sneeu, gaan dieselfde bly.
Nagri kyk oor die binnehof, waar ’n rooi haan drie swart henne die een na die ander dek. ’n Mag in die hemel trek mense na hulle plekke, die sterfling na sy graf, ’n jong man na sy bruid se ouerhuis, ’n kind na die moeder wat hom moet baar. Hierdie mag het hom en sy weldoener bymekaar gebring. Oorlog wis individue uit, enkelinge raak soos sout in water weg in die groot eenheid van ’n leër. Alleen, lang tye, myle ver, was hy self niemand nie, ’n draer soos ’n os of esel, maar na elke geveg druppend van sweet en dankbaar dat hy nogeens ’n paar treë nader aan Jerusalem was. Dankbaar teenoor God, teenoor Xenophon, die merkavah van sy mense, en die rooi-en-swart soldate wat hom, die boodskapper, moes besorg waar hy nodig was.
Nagri skryf sonder haas: Kyk, daar kom ’n wolk aan, rooi en swart soos sprinkane, soos brandende olyfboorde. Maak pad, maak pad vir die heilige leër. Hy dink na oor sy woorde. Al sê sy weldoener dat sy beeldspraak oorryp is, glo hy dat dit nie onvanpas is nie. Ander profete het so geskryf. Sy gebreke sal hy erken, hy sal erken dat hy soms iets op ’n naïewe manier stel wat hom sal laat klink soos ’n kind tussen volwassenes. Hy kan dit nie help nie. Hy was nooit ’n man soos die tienduisend met wie hy saam gemarsjeer het nie. Klere bedek die geheime wonde aan sy lyf, maar die wonde aan sy gees moet hy in die openbaar dra, net soos gestrafdes die verlies van ore en hande of die growwe wit brandmerk op ’n wang in die openbaar moet dra. Dít skuld die Perse hom ook. Dáárvoor, as hy kan, sal hulle betaal.
Hy weet ook dat onkunde oor menslike gevoel en sy gebrek aan ervaring daarvan, sy vermoë beperk om hom in woorde uit te druk. Hy sal waarskynlik nie Xenophon se vriendinne beskryf nie, hulle word miskien nooit meer nie as die obsene tekeninge wat soldate in hawestede koop. “En swak verdomde plaasvervangers, Jood. Swak! Swak!” raas kaptein Agasios in sy gedagtes. Agasios, die hondgetroue, die waaksame, voorste in die geveg én in die kring van spotters. Hy het saam met Agasios agttien onvrugbare maande deurgebring op ’n gewelddadige jagtog agter mag, geld en die geverfde hoer wat roem heet, saam tot aan die einde, getrou aan hulle plig, nooit afgewyk nie, niks nagelaat nie, tot die heel laaste dag toe. Sy enigste ander ervaring was van ’n slawehuis en ’n koning se paleis, en in nie een is die lewe normaal nie. Nou is hy volwasse, sover as wat dit vir ’n eunug moontlik is, en hy ken geen vroue nie en weet nie of hy hulle en hulle hom sal verstaan nie. Hoe kan hy weet?
Hy kan nie weet nie. Hy bly ’n kind van tien jaar, nog nie twaalf nie. Miskien kan woorde nie beskryf wat mense in hand-tot-hand-gevegte of in die liefdesdaad beleef nie. Hy weet nie. Hy het jong soldate ná ’n geveg hoor joel en mekaar uitlag oor hees krete, vlak en hygende asems, rooi gesigte, selfs oor druppende swaarde. Hoe kan een soos hy iets daarvan weet? Hy is nie ’n man of ’n vrou nie. Sy impotensie ontmagtig hom. Van sy gedagtes moet in die inkhoring verdroog.
Eenmaal het hy aan die generaal gevra: “Dink jy ek sal oorlede Proxenos of Klearkos kan beskryf?” Dit was ’n wit somerdag in ’n straat in Trapezum. Hy het riem in die hand voor ’n esel geloop wat twee mandjies hawer dra, Xenophon het sy plankdun merrie met ribbe soos ’n voëlkou, vuilgeel maanhaar en treurige oë gelei, Agasios het ’n klotsende wynsak op die skouer gehad vir sy onderoffisiere ná ’n goeie vertoning op parade. Die lug was koel, oop en vaalblou soos die see. Dit was destyds toe hul gedink het die ergste is verby, hulle is veilig.
“Jy het hulle nooit geken nie,” het Xenophon gesê en sy maer ryperd oor die nek gestreel.
“Is dit nodig? Homeros het nie vir Akilles geken nie.”
“Daardie ou. Jy dink te veel van ou Homeros, met sy koorsagtige taal en ’n voetsoldaat se goedkoop nostalgie.”
Die generaal skerm met hom. Is hulle gewapen, speel hulle met dolke? “Voetsoldaat?” vra Nagri gretig. “Dan bedoel jy sy Ilias, maar ’n vrou kan tog die Odusseia geniet.”
“Ek het dit nog nie met ’n vrou bespreek nie. Het jy?”
“Geen kans gehad nie. Ek wil seker wees dat ’n vrou verstaan wat ek skryf. Ek weet hulle hou nie van oorlog nie, maar soldate is broers, mans, vaders, neefs, swaers, of hulle eie kinders. Oorlog is deel van ’n vrou se lewe, soos boerdery, en die huishouding.”
Kaptein Agasios het sy wynsak van skouer na skouer verskuif en hulpvaardig gesê: “Die lewe is nie dieselfde vir al twee nie. Kan jy dit nie sien nie? Jy kan nie ’n boek blameer as ’n vrou nie daarvan hou nie. Dit is nie die skrywer se skuld nie.”
“Is dit so?” vra Nagri aan Xenophon. Hy weet Agasios kan nie lees nie.
“Absoluut. Hulle hoor graag van maanskyn en rose of van die sater en die nimf. Miskien moet jy digter word, Jood, en jou roeping verkondig in kleurryke begrippe, blomme rooi en wit, fonteine
