mos nie saam na die Makapansoorlog nie.
Maar Fenyang was in elk geval kwaad. Hy was oud genoeg om kwaad te word oor die storie van Sannie wat uit KaMongoele se potte moes eet, by sy vure moes warm word en in een van die hutte op sy plaas moes bly. Saans moes sy op ’n stoeltjie in die middel-deur sit en luister hoe hy Bybel lees. Sy moes saam met die huisgesin hulle gesange en psalms sing, want KaMongoele soek nie heidene in sy huis nie.
“Ons was nie toe soos ’n swart man en ’n wit man nie,” het Kinôsie vir Fenyang vertel oor sy eerste jare op Palmietkuil saam met Piet Cronjé. “Ons was sáám.”
Piet en Kinôsie het transport gery, op ’n wa wat aan Kinôsie behoort het. Piet het grond besit, maar hy was sonder ploeg en daar was nie genoeg hande nie. Saam het hulle van onder af begin. Ewe hard gewerk, dié twee. Daar was ’n soort vriendskap tussen hulle. Kinôsie het by KaMongoele se huis geëet as hulle terugkom van ’n reis af. Saam aan tafel.
“Eendag het ek vir hom gesê sy vrou kook lekker kos,” het hy vir Fenyang vertel. “Toe sê hy nee, dis die vrou in die kombuis.”
So het Kinôsie agtergekom van Mafenyang, wat toe nog Sannie was, en lankal nie meer Mathlodi nie. “Ek het vir KaMongoele gevra wie die vrou se mense is. Hy het gesê sy het nie mense nie, hý is haar mense en as ek haar wil hê, moet ek vir hóm bogadi betaal.”
Hulle het op ’n prys ooreengekom. Tien skape en vyf koeie.
“Die koei waarvoor hy Skilder sê. Sy kom nog van mý,” het Kinôsie vertel. “En die twee sterk basoetoperde waarmee hy so spog. Hulle kom ook van mý.”
Nadat hy by die inisiasieskool was, het Fenyang verstaan dit was mense van sy ma se mense wat in sy geboortejaar vir Kruger en sy boere weggejaag het van die dorp Piet Potgietersrus. Dit was mense van sy ma se mense wat deur Piet Joubert en KaMongoele by die Namashaxelo-grotte geskiet is terwyl Fenyang die perde se leisels vasgehou het. terwyl hy vir KaMongoele roosterkoek en koffie gemaak het, het die Ndzundzas noodgedwonge vir Mampuru aan die Boere uitgelewer.
Het Mafenyang ooit geweet hoe dit geëindig het? Dat Mampuru aan sy nek in Pretoria opgehang is? Sy is een van die skaduwees, sy is nie meer daar om te vra nie. Maar Fenyang onthou dat sy weer vir hom geglimlag het toe hy van die inisiasieskool af terugkom. Dit was asof hy nooit saam met KaMongoele na die grotte toe was nie. Sy het weer sy badwater warm gemaak en sous oor sy pap geskep. Met haar brandhoutgeld het sy daardie jaar ’n sjieling per maand betaal vir ’n leermeester om haar kinders te leer lees en skryf. Sy het lampolie ook gegee sodat hulle kon sien wat hulle doen, saans in die hut.
Dit was in die afseisoen, terwyl Fenyang se pa op die diamant-myne gewerk het, totdat ’n wal omgeval en hy onder ’n hoop sand versmoor het. Toe die ander werkers Kersfees terugkom huis toe met spoggerige klere en presente vir hul vroue, was daar vir Mafenyang net die nuus dat sy weer alleen is.
“Sannie, omdat Kinôsie so ’n bekwame outa was,” het KaMongoele kom sê, “kan jy en jou kroos op my plaas aanbly. Maar as jy jou kos en gasie nie werd is nie, gee ek vir jou ’n pas en dan moet jy vort.”
Asof dit deur Kinôsie was dat sy op Palmietkuil aangekom het. Maar Mathlodi het niks gesê nie. Daar was baie dinge waaroor sy liewers niks gesê het nie. Fenyang het opgegroei en Piet se handlanger geword. Op die plaas het hy Kinôsie se werk gedoen en as daar geveg moes word, het hy saam met Piet gaan veg. Ná die oorlog teen Nyabele was dit die oorlog teen Ikalafeng en sy Bahurutshes. Die Boere wou wraak neem omdat die Bahurutshes saam met Montshiwa teen hulle geveg het. Op die ou end was hulle tevrede om een uit elke vyf beeste te vat en die Bahurutshes bang te praat. Piet het twee beeste gekry en vir Fenyang ’n vers vir sy eie kudde gegee. Só het dit gegaan.
Fenyang het later geweet wat om te verwag as KaMongoele sê: “Die toekoms is al weer swart, Jan.” Teen Dawid Massouw en sy Korannas het hy saam met die Boere gaan veg. Teen Malaboch het hy ook geveg. Mathlodi het geleer om te maak of sy nie weet waar-heen hulle gaan nie. Sy het haar blind gehou. Elke keer, behalwe die keer toe Piet vir Fenyang aangesê het om saam op te trek teen Mphephu, seun van Makhado.
Dit was die jaar ná die runderpes, die jaar toe al Fenyang se vee gevrek het. Die karkasse het op die rivierwal lê en vrot, hy het niks oorgehad nie. Hy was nie meer ’n kind nie; hy het vroue en babas gehad wat moes eet. Hoe kon hy nee sê? Toe hy terugkom, was Mafenyang kwaad.
“Nou waai die laaste van my mense soos afgesnyde vingernaels in die stof rond,” het sy gesê. “En jý het gehelp om dit so te maak.”
Eers toe die graf kláár gegrawe was, het Fenyang besef hoe warm hy kry. Hy het sy jas uitgetrek. Die jas wat hy gekry het toe KaMongoele by Mafeking besluit het om ’n boodskapper van hom te maak. Hester het gehoor en haar naald en gare gaan haal, want sy wou die brief in sy baadjievoering vaswerk. Sy het geskrik toe sy die baadjie optel. “Kyk hoe dun is jou klere,” het sy gesê. “Jy sal dood van die koue. Nee, gits, Jan. Ons moet plan maak.”
Fenyang was bekommerd oor die Kakies en oor Montshiwa se Barolongs, wat in die oorlog vir die Kakies geveg het, maar hy het sy lyf likkewaan gehou en veilig gebly, die boodskap by die ander kommando uitgekry en die antwoord teruggebring. Toe hy terug-kom in die laer, was daar vir hom ’n nuwe jas. Van Hester af. Sy het dit vir hom opsy gesit toe die burgers ’n Britse soldaat gevang en uit sy klere geskud het.
Dwarsdeur die oorlog het die jas aan Fenyang se lyf bly hang. Hy het dit saamgevat van Mafeking na Magersfontein, van Paardeberg na St. Helena en weer terug na Palmietkuil. Lekker warm was dit aan die begin, maar op die dag van Hester se dood was dit lankal rafelrig en op meer as een plek geskeur. Fenyang het eers gerus voor hy teruggeklim het in die graf. Hy het die jas op die bodem uitgesprei en toe uitgeklim, sy hande aan sy broekspype afgevee en teruggestap werf toe. Sy werk was klaar, die graf was reg. Die kis kon maar kom, dit kon bo-op die jas lê. In die loop het hy ’n deuntjie van lank gelede onthou. “Salot is dood, Salot is dood, Salot is dood van skimmelbrood,” sou hy kon sing as hy wou, maar hy wóú nie. “Laat ons dans, poot aan poot, poot aan poot, Salot is dood.”
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
