“Ja, Generaal. Maar ek is nie ’n soldaat nie. Ek is ’n kunstenaar.”
“Ag so.” Piet sit. Frank wag. Dan kruis Piet sy arms oor sy bors voor hy weer praat. “Ek, daarenteen, is in murg en been ’n soldaat. Vandat ek ’n roer kon vashou, het ek geveg. Teen leeus, kaffers en Kakies. En van daardie drie was die Kakies die verraderlikste.”
“Wag nou, Generaal,” probeer Frank.
“Wat soek jy op my plaas, Engelsman? Ek rou. Ons almal hier op die plaas is in ’n tyd van rou. Ek het onlangs my vrou begrawe.”
Frank wil nog sê dat hy dit weet. Hy het die vorige dag, toe hy op Krugersdorp in die hotel oorgebly en uitgerus het, gesels met dorpenaars wat by die begrafnis was. Dit was om háár onthalwe dat hulle gegaan het, het hulle gesê. Nie om sýne nie.
Hulle het Piet selfs ook oor Hester se dood verwyt.
“Paardeberg was die begin,” het die hotelbaas se vrou vertel, “van die einde. Tant Hester moes opkrul in ’n gat wat oom Piet vir haar in die rivierwal gegrawe het en tien dae en nagte daar lê terwyl die koeëls om haar kop fluit.”
“Die arme ou moedertjie,” het die ontvangsdame ingeval. “En toe boender hy haar nog boonop saam St. Helena toe. Dit was die einde. Sy het nooit weer reggekom nie.”
“Sy het net gewag tot sy by die huis is en in vrede kan sterf,” het die hotelbaas beaam.
Op die stoep staan Piet moeisaam op uit sy stoel. Die arms hang langs sy sye, die skouers is vooroor gebuig. Frank wil nog sê dat hy van dit alles weet, maar hy kry nie kans nie.
“Ek kon haar nie onder ’n boom begrawe nie, want die Kakies het dit saam met die opstal en krale afgebrand,” sê Piet, en sy stem bewe van ontsteltenis. “Ek het vir haar ’n nuwe huis gebou, maar g’n mens kan ’n boom oornag aan die groei kry nie.”
Frank bly stil, maar merk met belangstelling hoe histrionies Piet is. Dis goed, dink hy. Dis góéd.
“Ek moes haar in ’n stuk dor aarde inspit, waar die son dag ná dag skroeiheet op haar brand, want julle Engelse het selfs die skaduwee vir haar graf gevat,” sê Piet, en sy stem is skor.
Frank wonder of dit trane is wat hy sien blink. Sou hulle altyd so vlak sit? Wonderlik sou dit wees, dink hy. “Ek is nie hier as gesant van die koning nie, Generaal.”
“Dis nie vir jou om te sê nie, Boetie. Hy is joune, al wil jy hom nie hê nie. En jy is syne. Daai koning van jou is nes die koningin voor hom. Hy sit aan jou vas soos ’n bosluis in die balkroese.”
Frank besluit dis tyd vir ’n troef. “Ben Viljoen het my gestuur,” probeer hy. “Ek verstaan julle is vriende.”
“Wie sê so?” Piet vou weer sy arms oor sy bors.
“Julle was tog saam op St. Helena?”
“Daar was ook vlooie en luise saam met my op St. Helena – en hulle is beslis geen vriende van my nie.”
Frank is effens van stryk gebring. Dit is vir ’n oomblik stil.
“Dit is onmoontlik om te beskryf wat ons deur die vlooie moes verduur,” sê Piet dan sag. “Onmoontlik om te slaap onder die gevreet van vlooie. Ons het die komberse met chloorkalk gestrooi en ons lywe daarmee ingevryf. Chloorkalk by die ponde, maar die vlooie was teen alles bestand. Behalwe die son, maar die son het ons selde gesien. Kommandant Jooste het eendag véértig vlooie op een van sy komberse van kant gemaak.”
“Ek kom met ’n voorstel, Generaal,” sê Frank. “’n Plan waaruit ons albei voordeel sal trek.”
“Ek het genoeg van julle Engelse se voorstelle opgevreet.”
Frank gaan staan regop in die stiebeuels. Hy begin nou vies raak. Piet besef dis ’n uitdaging. “Kry jou ry,” sê hy. “Ons het klaar gepraat.”
Uit die diepste skaduwees van die stoep kom ’n swart man stadig orent. Frank het hom nie vroeër daar gesien nie. Hy dra ’n ou kombers om sy skouers en dit lyk of daar trane oor sy wange loop.
“Is jy Jan Windvoël?”
Ben het natuurlik vir Frank van die getroue agterryer vertel. Frank weet hy moes in die oorlogsjare perde versorg en onder die koeëls uitbring, loopgrawe grou, takke vir skerms kap, vuur maak, koffie brou as en wanneer daar koffie was, en sorg dat daar kos in die pot was, al was dit soms net suurpap uit een van die naburige swart statte. Soms het hy help skiet ook, maar dít hoor ’n mens net as jy weet hoe om verby die stiltes uit te vra. Nóg die Britte, nóg die Boere wil praat oor wie almal help veg het, en as jy torring, raak hulle taai.
“Maak soos hy sê.”
Frank sien dat die swart man ’n mauser vashou. Hier gaan hy vandag niks uitrig nie. Hy gaan sit weer in die saal, besluit om voorlopig te verkas en ’n nuwe strategie te gaan uitdink, maar die perd verstaan verkeerd. Frank voel hom laag terugsak op sy agterbene. Stadig, met sy kop hoog in die lug, begin hy agtertoe galop op net drie bene, soos wanneer die twee van hulle in die sirkusring is.
Frank merk hoedat die agterryer sy roer laat sak en hy besluit daar was nog nooit ’n uitstekender tyd vir konsert hou nie. Hy laat Rovero oudergewoonte in sirkels draf, om en om in die stof voor die stoep. Dit is ’n goeie ding dat daar nog nie genoeg water of genoeg moed was vir tuinmaak op dié werf nie. Rovero lig sy knieë hoog en plant sy hoewe sekuur. Frank leun stywer teen hom aan totdat die twee van hulle een ritme het en toe hulle goed op dreef is, gooi hy sy hoed met ’n windmaker-gebaar in die stof. Die veertjie in die hoedband blink vrolik. Al hoe vinniger draf die perd. Frank lig hom sommer so in die ry uit die saal, balanseer met twee voete in een stiebeuel, leun na die middel van die sirkel, raap in die ry sy hoed van die grond af op, gaan sit weer wydsbeen oor die perd, klop die stof teen sy broekspyp uit en skuif die hoed reg op sy kop.
“Allemagtie,” roep een van die plaaswerkers wat intussen om die huis se witgekalkte hoeke begin saamdrom het. Cronjé sê niks, maar sy oë verlaat hulle nie vir ’n sekonde nie.
“Nog ’n slag,” roep ’n kind. “Doen dit weer!”
Frank por die perd aan. Hy gooi ’n sigaret op die grond en raap dit in die ry weer op. Hy gaan lê plat op die perd se rug en gaan staan regop in die saal. Rovero is nou op volle vaart. Frank gaan sit agterstevoor in die saal en goël met drie hardgekookte eiers wat hy uit sy baadjiesakke haal (hy het dit vroeër uit die hotelkombuis gegaps). Frank en Rovero doen al hulle vernuftigste en verbluffendste truuks en hulle doen dit foutloos.
Toe hulle klaar is, sak daar opnuut stilte oor die werf neer. Die werkers kyk gespanne na Cronjé se onleesbare gesig, en dan weer weg. Niemand waag dit om hande te klap nie. Piet draai sonder ’n woord om en verdwyn in die huis. Die swarte volg hom. Frank wonder wat hom te doen staan en hy en die werkers kyk onseker na mekaar, maar dan verskyn Windvoël weer op die stoep. “Hy wag vir jou. Binne.”
Windvoël se linkeroog traan onophoudelik. Die ander swart sirkel rig hy op Frank soos die donker bek van ’n kanonloop. “Kom. Die perd sal kos en water kry.”
Frank volg hom na binne. Cronjé sit in die eetkamer. “Jy ken van perdry,” brom hy. “Nie sleg vir ’n Engelsman nie.”
“Ek oefen al lewenslank.”
Piet
