hoe jy die deeg maak.”
Toe hy die aand by die huis kom, wys sy trots na die groot boerbrood met die donker korsie. Sy is bly toe hy twee snye eet. Daar spat waterdruppeltjies uit die botter toe hy met die mes daaroor skraap en ’n dik laag op elke sny smeer. En toe pak hy dungesnyde skyfies biltong op die een en op die ander kom ’n lepelvol glansende appelkooskonfyt.
Daardie nag slaap sy in die holte van sy lyf.
Hy kom agter hy hou haar elke dag dop en kan later die tekens goed lees. As sy van vroegoggend af deur die vensters kyk en kort-kort op die stoep uitloop, weet hy dis die werf, maar dis ’n werf wat is soos dit is. Toe hy haar een laatmiddag weer op die stoep sien, nooi hy haar om saam met hom te ry.
“Waarheen wil jy ry?”
Hy trek sy skouers op. “Daar is nie rêrig ’n waarheen nie. Ons ry sommer net.”
Hulle ry met die Jeep en hy kies koers die duine in. Sy sit stil langs hom met haar hande oor haar buik gevou. Sy pa sê altyd dis ’n ongenaakbare wêreld hierdie wat God vir homself gemaak het. Daarom het hy vir die paar spesies wat hier aard, ’n sterker konstitusie gegee.
God was moeg vir die ondankbares wat die paradys geërf het en steeds nie tevrede was nie. Hierdie plek . . . sy pa swaai sy arms wyd wanneer hy dit sê . . . het hy vir sy eie plesier gemaak en gesorg dat net die sterkes hier kan oorleef. Dié wat nie skrik vir droogte of hitte nie. Wat weet wanneer die tyd reg is, sal die hemele oopgaan en die genade weer uit die sand opslaan. En dan sal die springbokke uitgelate soos kinders oor die bossies wip. En wanneer die droogte weer kom, sal die gemsbokke bitterboelas vreet en die kinders sal gorras in die rivierlope grawe. En julle moet dit onthou, dit sal altyd weer beter gaan. ’n Mens moet net vertrou.
Hy wil vir haar vertel wat sy pa altyd sê, maar sy kyk so ver dat hy nie die moed het om te praat nie. Hy sal haar eendag vertel.
Die son trek al rooi water toe hulle die gemsbok teen die duin gewaar. Alleen, met sy regop horings wat hemelwaarts wys. Hy hou stil en skakel die enjin af. Die ghagras en die blare van die rosyntjiebos roer liggies in die windjie. Hy sal haar ook eendag vertel van die tsammas, beessuring en wildekomkommertjies wat na die reëns opslaan.
Hulle sit lank daar teen die duin na die gemsbok en kyk en toe hulle later terugdraai, wys hy haar hoe die ligte aandwind hulle spore doodvee.
Daar word tweeweekliks kerk op Askam gehou. Die eerste Sondag kan hulle nie gaan nie, maar die einde van die maand ry hulle vroeg die Sondagoggend reeds van die plaas af. Dis so twaalf myl van die plaas af, maar dis nagmaal en daar word vroegoggend reeds ’n biduur gehou.
Sy weet nie of ’n mens dit werklik ’n dorp kan noem nie, dink sy toe hulle van die grootpad afdraai en tussen die paar geboue deurry. Aan die regterkant is ’n vulstasie en ’n algemene handelaar. ’n Entjie verder staan die kerk met ’n klein saal langsaan. Daar is ’n skool en ’n koshuis en ’n paar huise. Naby die kerk is ’n klompie kleinerige huisies gebou.
“Dis kerkhuisies,” verduidelik hy toe sy vra. “Ek het reeds aansoek vir ’n erf gedoen sodat ons ook een kan laat bou.”
Die doringbome het ’n effense groen skynsel, maar die aarde is droog en sanderig. ’n Paar kinders speel verder af in die sandstraat.
“Waarom sal ons hier wil slaap?”
“Want met so ’n nagmaalsnaweek begin al die verrigtinge reeds Saterdagoggende en dit help as ons nie heen en weer plaas toe en terug hoef te ry nie.”
“As jy sê verrigtinge, waarna verwys jy?” So vroegoggend lyk die dorp te stil vir enige verrigtinge.
“Eerste aan die beurt op ’n Saterdag vergader die skietkommando gewoonlik, daarna is dit die boerevereniging, gevolg deur die koshuiskomitee en Saterdagaande is dit die voorbereidingsdiens in die kerk. Sondagoggend is dit biduur, nagmaal, kinderdiens, en laatmiddag die nabetragtingsdiens.”
Sy lag toe hy uitasem stilbly.
Hulle stop voor die kerk en sy sit eers ’n oomblik stil voordat sy die deur oopmaak.
Dis vreemd hoe besig my dae is, skryf sy vir haar ma. Met dié dat ons redelik na aan die pad sit, stop hier baie mense. Soms bure en mense uit die omgewing, maar dikwels ook vreemdes. Soms sal hier ’n man aangeloop kom, dan moet jy maar weet hulle het êrens karmoeilikheid gekry en dan moet ons gaan help. Ons bak soms twaalf brode in ’n week, so baie mense kom hier aan. En dan is daar dié wat op die panne verdwaal. Ma kan nie glo hoe maklik dit gebeur nie. Veral in die nag. Hulle ry en ry tot hulle petrol opraak en dan sien hulle eers die volgende oggend hoe hulle spore al in die rondte loop. Foeitog, soms is daar kinders by en teen die tyd dat iemand hier uitkom, is almal al bleek van die honger en dors. Ek weet ook nie hoe die mense dink nie. Hierdie is nie ’n wêreld wat jy sonder kos en water aandurf nie.
Die huis is nie so gerieflik soos die huis wat ons op die dorp gehad het nie, maar hy probeer dit vir my so gerieflik moontlik maak. Ek weet Ma is bekommerd, maar hy is ’n goeie man vir my. Ons het al goeie vriende gemaak en verlede maand het ons met nagmaal die eerste keer in ons kerkhuisie oorgebly. Dit was ’n baie besige naweek en ek was skoon moeg toe ons laat Sondagaand by die huis gekom het. En hulle praat dat ons later vanjaar ’n konsert gaan hou. Een van die vroue hier is besig om die teks daarvoor te skryf. Ek maak dalk nog ’n draai op die verhoog.
Vandat hy haar vertel het wat sy pa sê, kyk sy met meer aandag na die werkers. Hulle lywe is skraal en seningrig, hulle velle taai gebrand deur die son. Nie bruin soos die mense waar sy vandaan kom of swart soos die mense oor die grens in die Britse Protektoraat nie, maar eerder gelerig. ’n Paar skakerings donkerder as die waaigras op die duine. Saans kom sit hulle daar in die voorhuis. Die oueres op voetstoeltjies, die jongetjies op die grond terwyl hy vir hulle uit die Bybel lees en bid. Sy wonder soms hoe verstaanbaar die Drie-eenheid daar in die lamplig vir hulle is. Hulle is maar twee, drie geslagte weg van Tsui-//goab en Haitsi-aibib. Is dit lank genoeg om te vergeet? Maar omdraaikans is daar ook nie meer nie. Die wêreld om hulle het reeds te veel verander. Daar was al heinings op en die diere het ’n geldwaarde gehad. Hulle voorvaders se jagveld het verdwyn. En dié wat nog daar tussen die duine was, het mettertyd verbaster en verwater tot hulle binne-, buite- en kindermeide was. Die mans dra klere en onderdruk waarskynlik hulle swerf- en jaglus.
Ons het nie van beter geweet nie, sou sy baie jare later vir haar kleinkinders probeer verduidelik toe hulle vra en woorde soos gedwonge kerstening gebruik. Ons het maar geglo ons moet na hulle omsien. Soos ouers kinders versorg. Na liggaam en siel. Terwyl sy praat, het dit gevoel of die sand los onder haar voete word en haar vastrap verswak. As sy van die troos vertel, moet sy ook van die tug vertel en daar is so min van haar geslag oor wat kan help getuig. Sommige sal nie eers meer die vraag verstaan nie. Die paar oorlewendes trek nou maar almal saam met die son al om ’n aftreehuisie of ’n siekeboegkamer. En al waarmee hulle nog oor die veiligheidsmuur en doringheining kan sien, is hul herinneringe.
Soos die dae aanstap, begin haar lyf se vorm stadigaan verander en sy bestel vir haar ’n paar uitrustings uit John Orr’s se katalogus. Die pakkie kom twee weke later met die pos en toe hulle daardie Sondag kerk toe gaan, trek sy een van haar nuwe rokke aan. Toe dit tyd word dat die baba gebore word, gaan sy vroegtydig Upington toe en bly daar by die familie. Dis vreemd om met soveel geluide om haar wakker te word en sy betrap haar dat sy dikwels deur die dag wonder wat op die plaas aangaan. Die seuntjie maak sy opwagting saam met hulle eerste huweliksherdenking. Sy en die baba bly nog tien dae op die dorp voordat hy haar kom haal en hulle die pad plaas toe vat. Toe hulle later die dag op die werf stilhou, kyk hy na haar. Dit is Februarie en die hitte maak golwe op die kalkrand. Sy bly sit tot hy vir haar die deur oopmaak en toe klim sy met die baba uit. Sy dra hom oor haar
