dat almal stomgeslaan voor hulle bly staar. Al wat ons kan doen toe die volle implikasie van haar woorde ingesink het, is om te lag en ons koppe in ongeloof te skud. Tot daardie stadium het ek nie geweet daar is eens vroue wat so praat nie.
Dié vreemde soort denkwyse is orals; dis soos ’n virus. Ná ons basiese opleiding het ons ’n stukkie papier gekry waarop ons ons naam moes skryf en ’n spesialisveld moes kies. Die weermag sal sy bes doen om elkeen tegemoet te kom, het die manne in beheer gesê, sonder om eens te probeer om hul gegrinnik weg te steek. Toe skryf ek: plastiese chirurgie. Ek het so half ’n idee gehad om ’n plastiese chirurg te word omdat die estetika daarvan my aanstaan. Jy neem ’n knol en maak daarvan die fraaiste klein neusie waarna jy kan terugstaan en kyk hoe die pasiënt ’n nuwe lewe kry. En dit help beslis om die huisverband te betaal. Hierdié stukkie advies het een van my lektore aan die mediese fakulteit in my oor gefluister.
Ek het dus plastiese chirurgie gekies as my bydrae tot die nasie, maar wat het die nasie my gegee? Psigiatrie.
Dit moet ’n fout wees, het ek gedink. Toe nie. Daar is net ’n paar plekke vir plastiese chirurgie en hulle is baie gou gevul. Wat is dus volgende op die lys? “Psigiatrie natuurlik, onnosel.”
Só het ’n hoogs geïrriteerde sersant met ’n gesig vol akneemerke aan my verduidelik. “Fok, ken jy nie jou alfabet nie?” het hy geskree. “PS kom ná PL. Fokkof nou!”
Die weermag het besluit dat ek ’n psigiater sal wees en daar was niks wat ek daaraan kan doen nie – ek is immers laer as slangkak. Ek het my opdrag ontvang en ek moes dit uitvoer.
Die weermag se mediese hoofkwartier is in Pretoria, in ’n splinternuwe hospitaal wat trots op ’n heuwel uittroon. Die gebou se amptelike naam is 1 Militêre Hospitaal, maar almal verwys daarna as 1 Mil. Geen koste is ontsien nie. Die plek is met net die beste en duurste toegerus. Aan die voet van die heuwel is die ou 1 Mil, ’n mengelmoes van vervalle opslaangeboue. Dit is waarheen diegene met wie dit geestelik nie so goed gaan nie gestuur word.
Op my eerste dag daar ontmoet ek my nuwe baas, ’n besonder klein kolonelletjie met ’n eksotiese naam, ten minste gemeet aan weermagstandaarde – Ronaldo de Jager. Al die uiterlike vertoon van mag, soos die glinsterende epoulette en die skerppunt-kadotjie met die oranje band om, lyk half onvanpas by so ’n klein figuurtjie. Die verpleegsters sê vir my hy het baie ervaring en hy het al jare lank met geestesiektes te doen. Dit kan dalk waar wees, maar my eerste indrukke is nie gerusstellend nie. Hy maak skielike, senuagtige, rukkerige bewegings nes ’n marionet. En hy is asmaties. Net nadat ek hom ontmoet het, hoor ek ’n gehyg. Hy pluk sy asmapompie uit en sit dit in sy mond, maar, o hemel, die koördinasie is power. Die eerste spuit is heeltemal mis. Dit spuit verby sy wang en sy oor. Dalk was dit net ’n oefenlopie? O nee. Hy sit die doppie terug en sit die pompie in sy sak. Die gehyg hou op.
Die psigiatrie-eenheid is groot, en om die kliniese werklas te kan baasraak, word ’n kollega van my van die mediese fakulteit saam met my daarheen gestuur. David is ’n fees, werklik sjarmant en ’n connoisseur van vroue. Om te hoor hoe hy die unieke eienskappe beskryf van die een of ander skoonheid wat hy raakgesien het, is soos om na ’n universiteitslesing oor kunswaardering te luister. Selfs vroue wie se voorkoms aan die alledaagse grens, voer hom tot ongelooflike hoogtes van fantasie. Dis die gevolg van ’n uitsonderlike geskiedenis in die kuns van verleiding en ’n amper heldersiende begrip van wat vroue eroties vind.
Die persoonlikheid van ’n derde dienspligtige, wat reeds ses maande in die eenheid is, is minder innemend. Ek en David onthou hom albei goed uit ons studentedae. Maar die kort pokkeltjie wat eens heel rustig en aangenaam was, het in ’n baasspelerige, bemoeisieke vent ontaard. Hy skarrel rond, gee vir ons bevele, wys ons tereg, en, ja, komplimenteer ons soms, baie ingenome met sy kastige senioriteit. Aanvanklik amuseer sy petaljes ons, maar sy bombastiese houding is ook gemeen, en binne weke is ons uitgekuier. Ons gee hom die bynaam “Vlakvark” en vermy hom so ver moontlik.
Tot my verbasing vind ek die werk fassinered. Ek weet bitter min, maar ek wil graag leer. Die laaste psigiatriese pasiënt met wie ek te doen gehad het, was drie jaar vantevore in ’n ses weke lange psigiatriekursus toe ek nog ’n mediese student was. Dit was die volle omvang van my opleiding. Nou kry ek binne ’n oogwink enorme gesag om met ernstig siek pasiënte te werk.
Die eerste tekens van erge geestesiektes, soos skisofrenie en bipolêre versteuring, word in die laat tienerjare en vroeë twintigs opgemerk. Net mooi die tyd toe die koevert met die gevreesde posstempel in die posbus land. Ek is seker dis blote toeval, maar die demografie hou ons baie besig.
My dae is vol psigoses. Seuns wat met die maan praat, wat soos wolwe huil, wat daarvan oortuig is dat hulle vergiftig word, of dat hulle Jesus is. Jong manne met briljante planne om miljarde te maak, om kanker te genees, of om goud uit mielies te maak, jong mans wat in so ’n diepe depressie verval het dat hulle smeek om dood te gaan en dit probeer bewerkstellig met ’n stuk tou of ’n bottel pille, of die ergste van alles, ’n geweer, iets waaraan daar natuurlik g’n tekort is nie. Selfmoord, goedgunstig deur die staat gesubsidieer.
Twee maande nadat ek in die gestig begin werk het, hunker ek glad nie meer na plastiese chirurgie nie. ’n Gewonde verstand is skielik interessanter as om ’n paar plooie uit te stryk of ’n onderbedeelde boesem te laat blom. En dit is nie net hallusinasies en drogbeelde wat my fassineer nie. Dit is die patos van ’n lewe wat ontspoor het. ’n Hartseerwêreld lê binne die mure opgesluit. Die psigotiese pasiënte, wat in ’n ander dimensie rondsweef, is nie van hul benarde toestand bewus nie. Maar hul families sien dit raak. Wanneer Ma en Pa hul verlore seun kom oplaai, is die hartseer en kommer op hul gesig afgeëts, hang hul skouers en lê die vrees vlak in hul onrustige oë. Die weermag weet daar is vir dié seuns geen terugkeer nie. Beskadigde goedere moet teruggestuur word.
Soms trap ek klei, want sommige pasiënte se probleme is gekompliseerd en ek is ’n groentjie. Weet ek wat ek doen? Ek kry ’n man se gemoed om mee te werk en ek is bekommerd dat ek Hippokrates se ononderhandelbare rigsnoer wat ons op universiteit geleer het, verbreek: Primum non nocere (Moet in die eerste plek geen leed veroorsaak nie). Dit impliseer dat ons as dokters versigtig moet wees en ons moet weerhou van riskante besluite met moeilik voorspelbare gevolge. Om vir my tekortkominge te probeer vergoed, lees ek met oorgawe. Handboeke, mediese tydskrifte en handleidings lê opgestapel op my lessenaar en my bedkassie, in die plek van Comédie Humaine wat ek van Parys af saamgebring het.
Gelukkig geskied my werk onder toesig. De Jager is ongetwyfeld ’n goeie mens, maar sommige van sy sienings is baie verdag.
“Ek is van die ou skool,” lig hy my trots in. Hy dra sy diensjare soos ’n medalje vir dapperheid. De Jager is ’n groot voorstander van skokterapie. “Geen spierverslapper nie,” betig hy my. “Dit maak die terapie doeltreffender omdat die skok groter is.” En hy bal sy vuis om die effek te verhoog.
“Hoe groter hoe beter,” is die hoeksteen van die voorstanders van dié terapie. Om te keer dat die pasiënt met die skoktoediening van die bed af val, “is net ’n bietjie gewig op sy borskas nodig”, lig hy my in. “Dis eintlik net basiese meganika.”
Hy lyk ingenome met homself, maar die narkotiseurs is hewig ontsteld. Rugwerwels kan breek as jy nie ’n verslapper toedien nie, laat hulle in ’n koor hoor. “Stront,” kap my baas terug. “Daardie snert staan in die fynskrif.”
Hy het in 35 jaar nog nooit so iets gesien nie, maar die narkotiseurs wil niks weet nie. Geen spierverslapper nie, geen narkose nie. Die kolonel is verplig om toe te gee. “Dis antipsigiatriese afpersing,” snou hy hulle toe, terwyl hy kook van die woede.
Die kolonel het twee ondergeskiktes by wie ek, indien nodig, om raad kan aanklop: kmdt. Jin en kmdt. Jang. Jang is blas, kort, geset en toondoof, en Jin is blond, lank, skraal en musikaal. Teoreties moet hulle om die beurt beskikbaar
