horrible mense was.
In hierdie outobiografie gaan ek niks daarvan sê nie.
Ek gaan nie konsentreer op die feit dat my pa ’n kleindorpiekroek was wat my ma se swaarverdiende pensioenfonds geblaas het op alles van piramideskemas, wonderkruiemiddels, matskoonmaakmiddels tot seewier-ekstrak nie. Ek gaan niks sê van die weduwee van die oorlede adjunk-minister wat byna my ouers se huwelik opgefok het nie. Ek gaan nie weer moan oor my jaar in die rehabilitasiesentrum vir dwelmslawe waar hulle my toegesluit het nie, maar aangesien ek nou al weet dat niemand my anyway ooit glo nie, bêre ek daardie inligting vir wanneer ek eendag voor die groot regterstoel van God staan en Hy my vra of daar enige versagtende omstandighede was vir my skandalige lewe.
Ek het my familie genoeg uitgeskel. Soms moet ’n mens vreemde kulture eenvoudig aanvaar, al verstaan jy nie al hul tradisies nie.
In elk geval was alles in my kinderjare nie net sleg nie. As ek die moeite sou doen, sou ek enkele mooi herinneringe ook kon opdiep. Ek sou byvoorbeeld kon skryf hoe die son geglinster het in die plasse water op ons rooi stoep toe ek klein was. Van die aande toe ons domino’s gespeel het by ’n gaslamp in ons gehuurde rondaweltjie op Hartenbos. Ek sou kon vertel van die keer toe my broer vir my ’n hand vol pampoenpitte gegee het om te plant in die sand agter een van ons huurhuise in die agterplaas, en my absolute gevoel van verwondering toe die pampoenplantjie ’n paar dae later opkom. En van die klein plastiek-cowboy-en-Rooi-Indiaan-mannetjies wat my pa vir my gekoop het in die Paarl toe ek ’n kleuter was. Ensovoorts.
Terloops, ek het ure lank oorlog-oorlog gespeel met daardie plastiekmannetjies, min wetende dat dit ’n inleiding was tot die rassespanning wat toe al gedreig het om ons land te oorspoel.
En oorspoel het dit toe al, daardie jaar in die Paarl, toe die bruines uit die lokasie een nag die dorp se hoofstraat binnestorm en chaos saai, skaars ’n honderd meter van ons sonnige en vriendelike huis in Olyvenstraat.
Dit was daardie jaar toe ek my eerste vollengte romans geproduseer het op my pa se ou Underwood-tikmasjien. Ek kon die tikmasjien slegs bykom deur verskeie kussings bo-op mekaar te stapel op ’n stoel en dan op my knieë voor die tikmasjien te gaan sit. Voor die jaar verby was, het ek soveel manuskripte geproduseer dat die vloer van my slaapkamer besaai was met papiere van hoek tot kant, so erg dat Kytie nie meer by die deur kon inkom om dit skoon te maak nie.
Eendag het my ma by die kamer ingekom en gesê: “Daar gaan nog eendag ’n muis hier uitbroei.”
Haar woorde was skaars koud, of ’n klein veldmuisie hardloop onder my bed uit en reg deur die papiere, uit by die deur. Van toe af het ek ’n heilige ontsag vir my ma gekry.
Eintlik het die herinneringe vroeër begin. Ek is dalk die enigste mens wat ek ken wat my geboorte onthou. Maar hieroor wil ek nie praat nie, dit was te traumaties.
Die eerste ding wat ek onthou, kort na my geboorte, my heel oudste kindertjie-kindste-herinneringe, is van waar ek, nog ’n pap babatjie wat nie kan loop of praat nie, op my ma se skoot sit voor in ons Kombi.
Ek wou altyd op haar skoot sit voor in die Kombi, want as ek op die sitplek langs haar gesit het, kon ek nie deur die voorruit sien nie, ek was te klein. Al wat ek van daar af kon sien, was windscreen-wipers en blou lug. Maar as ek op haar skoot gesit het, kon ek sien waarheen ry ons. Nie net dit nie; haar stem het anders geklink as ek my wangetjies en oortjies teen haar bors gedruk het. Dit het so weergalm deur my kop. Ek kon nog nie Afrikaans verstaan nie; ek was net bewus van die getjoer van die Kombi se enjin en die nasale musiek van my ma se stem elke nou en dan. Dit was lekker om so aan die slaap te raak.
Ek dink dit was ’n blou Kombi, daardie eerste kar. Of dalk was dit geel. Dalk sê ek net dit was blou omdat ek nou, jare later, sukkel om daardie eerste Kombi te onderskei van die Kombi waarin ek en Dagga-Dirk Uys later rondgetoer het.
Die eerste Kombi, of hy nou blou of geel was, was egter anders as Dirk se Kombi’s. Daardie Kombi was nie besaai met daggapitte, vuil onderbroeke, stink sokkies, leë hamburgerpapiere, sigaretstompies en bierblikkies nie.
Die enigste plek waar ek ooit in my jeug die reuk van dagga herken het, was in Kytie se bediendekamer die middae nadat haar boyfriend vir haar kom kuier het. Ek het nie toe al geweet hoe ruik dagga nie, maar ek sou dit later jare herken. Net soos ek nie geweet het, as kind, dat die reuk van my ouma se eindelose koppies tee in die sonkamer van hulle huis in Die Laan eintlik whiskey was nie.
Maar van al hierdie mense was Kytie die naaste aan my. Sy was selfs nader aan my as my ma, want Kytie het my aangetrek soggens en my gevoer en my leer loop en met my gesels smiddags op die agtertrappies van ons huis.
Dit was vir my moeilik om te verstaan hoekom Kytie altyd agter moes sit in die Kombi. Kytie het ook nie vakansies al die pad saam met ons tot op Hartenbos gery nie; ons het haar afgelaai by Riversdal, waar haar ma-hulle in die hostels op die rand van die dorp gebly het. Die hostels was ’n wonderlike, raserige plek, vol kindertjies wat rondhardloop en ou mense wat krom-krom loop en bure wat kwetter en praat en lag en gesels. Ek het altyd gewonder hoekom ons nie daar stop om te kuier met die bruin kindertjies nie. My pa wou altyd so gou moontlik wegkom, seker om voor donker op Hartenbos te wees.
Dit was vir Kytie dat ek later die volgende woorde sou neerpen:
Kytie, Kytie, Kytie,
Jytie verniet vir twintig jaar
By ons gebly …
Kytie, Kytie, Kytie,
Jy wassie nette mytie
Maar ’n ma vir my!
Kytie is dood tydens die geboorte van haar eerste voorkind op die vooraand van haar voorgenome huwelik met haar daggarokende kêrel.
Sy, die beste ma wat ek ooit gehad het, sy wat my kinderjare help draaglik maak het, sou nooit ’n huis en kinders van haar eie hê nie.
Kytie is dood net toe ek begin oefen het aan my eerste drie kitaarakkoorde. My kop was so vol musiek en drome van roem en rock ’n roll dat ek – al moet ek dit self erken – haar dood nie tóé as ’n persoonlike verlies aangevoel het nie. Eers later sou ek besef dat die fisiese sterfte van Kytie saamgeval het, simbolies of toevallig, met die geestelike en morele ondergang van ons hele gesin.
Tot op daardie stadium was daar soms oomblikke van sonskyn en vriendelikheid. Sulke dinge sou van toe af vorentoe eenvoudig nooit weer geduld word nie. Nie eens per abuis nie.
Vandag het daar twee skokkende dinge gebeur. Nie een van hierdie goed was op sigself baie belangrik nie, maar hulle was geweldig betekenisvol as ek hulle sou plaas in die konteks van my lewe – ons almal se lewens – hier, vandag.
Dit is die jaar 2008. Gisteroggend het ek begin skryf aan die eerste hoofstuk van hierdie boek. Ek het geskryf en geskryf tot ek by die plek gekom het ’n oomblik gelede: “… Nie eens per abuis nie”.
Die eerste skokkende ding wat vanoggend gebeur het, was toe ek die koerant koop. Op die voorblad was ’n foto van die Kaapse middestad. Die foto is laas nag geneem. Die enigste sigbare liggies was die noodligte van die hawe. Die res van die toneel was swart. Donker. Niks ligte wat brand nie. Zilch.
Volgens die koerant is die hele stad nege-uur gisteraand deur ’n massiewe kragonderbreking lamgelê.
Dis nou elfuur die volgende oggend, en my Internetdiensverskaffer – wat in Kaapstad gebaseer
