tegmentale area begin en na die prefrontale korteks projekteer.4 Die tuberoïnfundibulêre dopamienerge baan, wat in die hipotalamus begin en na die voorste pituïtêre klier projekteer.
Meer onlangs is nog twee dopamienerge bane ontdek, naamlik:
1 Die talamiese dopamienerge baan.
2 Die insertohipotalamiese baan.
Van hierdie ses is dit die mesolimbiese baan wat betrekking het op plesier, motivering en beloning. Daarom word die mesolimbiese baan by verslawende gedrag betrek.
Die mesolimbiese baan ontspring vanuit die ventrale tegmentale area (VTA) van die breinstam. Dit is ’n baie diepliggende en vroeë breinstruktuur. Vanaf die VTA projekteer die baan na die nukleus accumbens in die ventrale striatum, wat deel is van die limbiese breinlob (ook ’n diepliggende, vroeë breinstruktuur). Sodra dopamien in die nukleus accumbens vrygestel word, word aangename sensasies ervaar. Daarom word hierdie baan die brein se plesierbaan genoem. Stimulering van hierdie baan stel dopamien vry en laat ons goed, gelukkig en beloon voel. Dit kan veroorsaak dat ons die gedrag herhaal om weer die aangename gevoelens te ondervind.
In ons natuurlike wêreld kom sulke aangename ervarings op natuurlike wyse voor, soos onder meer die eet van ’n goeie maaltyd, die drink van goeie wyn, seksuele aktiwiteit, om ’n wedloop te wen, lof en erkenning te ontvang en om ’n interessante boek te lees en na mooi musiek te luister. Al hierdie aktiwiteite stel dopamien in die nukleus accumbens vry en is daarom inherent aangenaam. Gevolglik voel ons in die algemeen goed, gelukkig en gemotiveerd wanneer ons hierdie normale, en in die algemeen lonende, ervarings beleef.
Die mesolimbiese baan word beïnvloed deur ’n hele aantal neuro-oordragstowwe en hul onderling verskillende bane. ’n Spesifieke deel van die brein wat ook hierdie “plesierbaan” beïnvloed, is die amigdala, wat ’n baie belangrike rol speel in die regulering en beheer van emosies.
Diagram 3.1 Die plesierbaan
Interessant genoeg beskik die brein reeds oor ’n aantal chemikalieë wat op ’n natuurlike wyse die dopamienerge mesolimbiese baan stimuleer. Die menslike brein het dus natuurlike stelsels ontwikkel wat ons normaalweg goed laat voel. Hierdie natuurlike chemikalieë sluit die volgende in:
1 Dopamien, waaroor in die algemeen gesê kan word dat dit die ekwivalent van amfetamien of kokaïen is.
2 Asetielcholien, wat die ekwivalent van nikotien is.
3 Anandamied, wat die ekwivalent van dagga is.
4 ’n Verskeidenheid endorfiene, wat die ekwivalente van opiate (dus heroïen) is.
Diagram 3.2 Natuurlike en dwelminvloede op die plesierbaan
Dit is hierdie uiteenlopende soorte chemikalieë in die brein wat ons laat goed voel as ons betrokke raak by aktiwiteite wat van nature lekker is. Verskeie middels wat natuurlik voorkom, doen dit ook met behulp van verskillende meganismes, maar op die ou end lyk dit of die resultaat die stimulering van die nukleus accumbens is. Op soortgelyke wyse beïnvloed alle misbruik van middels op die ou end die mesolimbiese baan óf aan sy begin óf langs sy projeksie óf aan sy einde. Alle dwelmmisbruik verhoog op die een of ander manier die vrystelling van dopamien langs hierdie baan. Dit gee aanleiding tot die gepaardgaande gevoel van plesier, bevrediging en beloning (die sogenaamde bedwelming). Dit is om hierdie rede dat die mesolimbiese baan dikwels die “finale algemene baan” van plesier en beloning genoem word .
Spesifieke dwelms en hul uitwerking op die plesierbaan
Opiate
Die opiaatstelsel kom natuurlik in die menslike brein en liggaam voor. Die opiate wat natuurlik voorkom, word endorfiene genoem. Dit word vrygestel deur die boogvormige nukleus en beskerm die VTA en nukleus accumbens. Natuurlike (en eksterne) opiate reageer op drie soorte reseptore, naamlik die mu-, delta- en kappa-reseptor. Die mu-reseptor is primêr verantwoordelik vir die ervaring van plesier wat met opiaatgebruik vereenselwig word. Uitwendige opiate soos heroïen- of kodeïenbevattende medisyne reageer ook op die mu-reseptor. Deur ’n ingewikkelde neurobiologiese stroming vermeerder die opiaat die dopamien in die mesolimbiese baan, wat die finale algemene plesierbaan is. Gevolglik veroorsaak die gebruik van opiate ’n gevoel van plesier en beloning.
Amfetamien
Die amfetamiengroep van middels het ’n meer direkte uitwerking op die dopamien in die VTA en nukleus accumbens. Dit veroorsaak die vrystelling van dopamien deur spesifieke neurone in die plesierbaan, wat lei tot ’n verhoogde dopamienvlak met gevolglike gevoelens van plesier en beloning.
Daar moet onthou word dat sommige soorte amfetamien ’n uitwerking op ander neuro-oordragstowwe in die brein het. Sodanige oordragstowwe sluit in die serotonerge, noradrenerge en GABA-sisteem. Jy sal uit vroeëre hoofstukke onthou dat ecstasy ook ’n soort serotonerge of hallusinogeniese effek het.
Kokaïen
Kokaïen het ’n meer direkte uitwerking op die vrystelling van dopamien in die mesolimbiese baan. Terwyl amfetamien dopamien regstreeks vrystel, inhibeer kokaïen die heropname van dopamien as dit eers vrygestel is. Weens hierdie inhibering kan dopamien nie uit die betrokke neurale ruimte verwyder word nie. Die dopamienvlak styg en veroorsaak ’n gevoel van plesier en beloning. Net soos amfetamien beïnvloed kokaïen ook ander neuro-oordragstelsels in die brein, soos serotonien, noradrenalien en GABA.
Nikotien
Die nikotien wat ons tydens die rook van sigarette inasem, beïnvloed deur middel van spesifieke nikotienerge reseptore die asetielcholienerge stelsel. Nikotien reageer met spesifiek twee belangrike cholinergiese reseptore. Dit is die alpha-4-beta-2-nikotien-asetielcholienreseptor en die alpha-7-nikotien-asetielcholienreseptor. As uitwendige nikotien die liggaam binnedring, gaan dit na hierdie reseptore. Deur ’n proses van chemiese reaksies lei dit daartoe dat dopamien in die nukleus accumbens vrygestel word, met die gevolglike gevoel van plesier en beloning.
Alkohol
Al gebruik die mens reeds duisende jare wêreldwyd alkohol, is die uitwerking van alkohol op die brein iets wat ons die minste verstaan. Alkohol het op verskeie maniere ’n uitwerking op ’n aantal chemiese stelsels, waarvan die meeste eindelik ook ’n uitwerking op die VTA en die nukleus accumbens het. Dit verhoog die dopamienvlak in die plesierbaan.
Cannabis (dagga)
As cannabis ingeasem word, verbind dit met die kannabinoïed-reseptore wat natuurlik in ons liggame voorkom. Daar is twee soorte kannabinoïed-reseptore, naamlik reseptortipe 1 en reseptortipe 2.
Die kannabinoïedreseptor tipe 1 kom primêr in die brein voor, terwyl die cannabinoïed-reseptortipe 2 meestal in die milt, die timus en die immuunstelsel gevind word. Die aktiewe bestanddeel in cannabis word delta-9-tetrahidro-kannabinol genoem en algemeen afgekort as 9THC.
Hierdie chemiese stof word verwerk tot ’n ander chemies aktiewe metaboliet, 11-hidroksie-THC. Deur ’n reeks chemiese reaksies lei hierdie metaboliet eindelik tot die vrystelling van dopamien in die nukleus accumbens en derhalwe tot ’n plesiersensasie. U sal onthou dat die gebruik van cannabis ook ander uitwerkings kan hê, insluitend stimulant- en depressant-effekte.
Hallusinogene
