slaan ek maar oor na primary teaching. Daardie jaar was ’n beter jaar op Colliesfontein; Mammie skryf dat dit gereën het en dat die vleisskape ’n goeie prys kry. Pieter moet die volgende jaar plaas toe kom en vir Daddy help. Daddy het las van die asmabors.
Toe kan ek in Monica loseer. Ek maak daar goeie vriende met Lenie Shellinck, met Sarah Lochner, met Nancy Beyers en met Annie de Kock – dis sy wat later met Boerneef getroud is. Ons is ’n jolly klomp pals bymekaar. Die meeste van hulle is slim, en kinders van ryker ouers as wat ek het. Nou moet ek Latin en English Literature Higher Grade neem, en ek is meer aangelê vir Maths. Hulle lees van die hoogste na die laagste punt die name uit, en as die klastoetse uitkom, word my naam altyd laaste gelees, Annie en Nancy s’n altyd eerste.
Onder ons mansvriende is ’n groep Wilgenhoffers: Otto du Plessis, JC van der Westhuizen, Theo Pauw en CP van der Merwe. CP is ’n lang man met ’n hoë voorkop. Sy hare wave agtertoe, uit die voorkop uit. Hy is op die redaksie van Die Stellenbosse Student en op die huiskomitee van Wilgenhof; hy het aansien onder die studente.
Ons ontmoet een somermiddag op die tennisbaan van Wilgenhof, ek aan die einde van my eerste jaar, CP derde jaar. Ek en Annie en JC en Theo speel mixed doubles. CP staan eenkant onder die boom en kyk; hy was nooit eintlik ’n wafferse sportman nie. Ek en Annie trek ons kouse dié dag uit, dis so warm, ons speel kaalbeen. Ons dra wit tennisrokke wat op ons knieë hang.
Ons raas en lag, Annie is vol sports. Ons het by die Seminary ook tennis in Engels gespeel, en as ek roep Ace! of Your turn, partner! koggel JC vir my in Engels as ek ’n hou nie kan terugslaan nie: Oh, dear Pudding, what a mess you’ve made of that one! Dan lag en raas ons.
Toe ek van die baan af kom ná die eerste set, rus ons onder die bome waar CP staan. Ek sien hoe CP vir my kyk. Ons praat nie veel nie, ek en JC en Annie guy met mekaar. Annie sê die volgende dag vir my Theo het gebel, ons moet saam met hom en CP gaan koffie drink.
Toe het Smuts pas uitgeval en is die Nasionaliste vir die eerste keer aan die bewind. Smuts het uitgeval oor die myners in opstand gekom het en die bloed geloop het. Ek was bang hulle gaan die hele middag politiek praat, en aan politiek het ek my nooit veel gesteur nie.
Theo en sy vriende was baie nasionalisties; hulle het hulle vir die Afrikaanse saak beywer en baie gepraat oor die groot klomp arm witmense in die stede, Afrikaanse mense wat armblankes is, poor whites. Gepraat oor “ons” mense wat grond ná die Boereoorlog verloor het en stede toe getrek het en daar mynwerkers en spoorwerkers geword het. Die Afrikaners se siel sit in die grond, you know what I mean.
Dit was ook die jaar waarin vroue die stemreg gekry het. Party mense het gemeen die vote is vir vroue gegee om die Nasionale Party sterker te maak. Mense het baie gepraat oor vroueregte, women’s rights.
In dié dae, dit was hier teen 1925 rond, kon kinders vir die eerste keer in hulle huistaal skoolgaan. CP en Theo is baie bly daaroor; hulle sê Afrikaans lewe al lank in mense se harte, die kinders kan nie in ’n ander taal propertjies leer nie. Dis toe die eerste keer dat ek daarvan hoor; ek het altyd gedink mens moet in Engels opgevoed word, to be proper is to be English.
Vir my was al hierdie dinge nie so belangrik nie. Dit was vir my lekker op Stellenbosch, weg van die droogte af. Nancy en Annie was baie meer op hoogte van die politiek as ek.
Met die uitnodiging van Theo om te gaan koffie drink sê ek toe vir Annie: Gaan jy maar, ek is nie lus nie. Maar sy sê nee, Theo het na jou gevra. Hy’t gesê jy moet kom.
Ons drink koffie in Andringastraat. Theo en Annie praat aanmekaar politiek; CP sit eers stil en luister net. Hulle praat oor die Women’s Enfranchisement League wat van Engeland af oorgewaai het. Theo het ’n pamphlet in sy hand en lees voor, alles wat ou doktor Malan die vorige aand in die stadsaal gesê het oor die vrou, oor hoe die vrou die politiek gaan ophef, want vroue het meer hart. Dit was vir my snaaks toe hulle sê tagtig persent van “ons” mense kan nie lees nie; ek het gedink alle mense het ’n governess wat hulle leer lees en skryf het soos ek en Pieter vroeër jare op Colliesfontein.
Soos ek sê, CP het meesal geluister, maar ek kon voel hy dink ook so. Hy’t baie na my gekyk, sommer net na my sit en kyk. Soft eyes, very soft eyes. Eenkeer, tussendeur, vra hy: En jy, Margery, wat dink jy?
Toe antwoord ek: Ek het op die Seminary skoolgegaan, dis baie Engels. Theo spot: Aan die Seminary, Margie, het jy bo-op die dak van die Seminary gesit? En toe lag almal, en ek ook maar saam, maar eintlik was ek embarrassed.
CP het later jare vir my gesê dit was love at first sight. Hy kon sy oë nie van my afhou op die tennisbaan nie. Jou swart hare het geblink in die son, dit was sy woorde.
Toe ek eendag my ma se kamerdeur oopstoot, is die kamer leeg. Ek kyk na die netjies opgemaakte bed, die nagstoel gerieflik langsaan.
Ek wonder waar my ma is, kuierplekke is daar nie meer nie. Die meeste van haar vriende is dood. Ek loop soek-soek, versigtig deur die gange, want die gange is pas gewas en glad. Die ruik van ontsmetting hang swaar. Eindelik kry ek my ma in die haarsalon van die ouetehuis.
Ek sien hoe hulle die volgende kliënt in ’n rolstoel instoot, ’n klein vroutjie met yl, regop hare en ’n dowwe uitdrukking in haar oë. Die haarkapper vryf oor die vroutjie se hare en probeer dit in ’n rigting druk wat dit na ’n kapsel laat lyk.
“Ons gaan vandag vir haar mooimaak, ons gaan haar haartjies knip, nè?” sê die haarkapper.
Die oumensie pruil haar mondjie.
“En waar is die tandjies vandag?” vra die haarkapper.
“Sy het seertjies in haar mond,” sê die verpleegster. “Ons moes haar tande uithaal.”
My ma het steeds ’n welige bos hare, sy het min las van hare wat uitval. Nou word haar hare in ’n stywe kapsel gekrul en met lak gespuit. Die haarkapper skeer los haartjies in haar nek op. Die klein, styfgekrulde koppie lyk uit verhouding met die prominente neus en groot liggaam.
Van die verpleegsters maak soms my ma se lippe en wange rooi en verf haar naels. Vanmôre is die rooisel oneweredig aangewend; daar is twee rooi kolletjies op haar wange. Ek buig oor en vryf met ’n sakdoek oor haar wange totdat die rooisel egalig versprei is.
“Kom, Mamma,” sê ek, “kom ek stoot jou terug kamer toe.”
CP begin my uitneem, vertel my ma. Meesal stap ons in die Laan af, of gaan drink koffie.
Hy vertel my meer van homself. Hy sê hy wou eers predikant word, en dit was ook sy “ou vader” se wens vir hom. Maar toe besluit hy anders. Ek wil onderwyser word, sê hy, en die kinders Afrikaans leer soos wat ek dit ken. Boere-Afrikaans. Ek is maar ’n boerseun uit die Koue Bokkeveld.
Dit het hy altyd gesê, ek hoor hom dit nog sê.
Een of twee keer is Theo en Annie by. Hulle praat oor die up and coming Kommunisme, oor die Sosialisme en die Arbeiders en die trade unions – wat noem mens dit nou weer? vakbonde. En altyd oor vroueregte, women’s rights. Hulle praat oor Heine en Goethe en Gezelle, al die great romantics.
Een aand in die herfs in die Laan soen CP my die eerste keer. Dit was so ’n stil aand, die blare dik in die paadjie, al ’n behoorlike stroom water in die Eersterivier. Hy het sy Matie-baadjie aan met die wit en rooi strepe wat afloop en die Matie-wapen op die sak, só, soos hier. Ek is in ’n geblomde rok met kaal arms. Ek het koud gekry, maar die rok was mooi, ek wou dit aantrek. Dis toe ek die shawl oor my skouers trek dat hy sy arm om my slaan en vra of ek koud kry.
Dis
