also mention in your CV that you were a Voortrekker. Could you please enlighten me on this phenomenon called the Voortrekkers, Sir? Evidently a man of your age could not have participated in the Great Trek?”
“It’s a cultural organisation for children, Ma’am.”
“What was the mission of the Voortrekkers? Did you travel by ox-wagon?”
“No, Ma’am. We just went on camps and stuff.”
“What was the nature of your activities during those camps? Preparing for war?”
“No, Ma’am. We learned how to live in the veld ... and we did some drilling ... and went on night marches ... and learned how to make different knots in a rope, Ma’am.”
“Knots in a rope? To what purpose?”
“To use in time of trouble, Ma’am.”
“Furthermore, it is mentioned in your CV that you were a member of the former South African Defence Force.”
“Yes, Ma’am.”
“For a period of two years?”
“Yes, Ma’am. For two years, Ma’am.”
“Tell me, Sir, please tell me: What is the significance of all these activities mentioned in your CV?”
KUBEROUMA
Ben het gevra of ek nie vir hom ’n foto van sy ma in die ouetehuis sal gaan neem en dit vir hom e-pos nie. Australië toe. Perth toe.
Hy wil dit vir sy twee kinders, Brett (4) en Samantha (2), wys sodat hulle darem kan sien hoe lyk hul ouma Tokkie deesdae. Ek vermoed Ben wil ook sien hoe sy lyk. Hulle het agtien maande gelede Perth toe geëmigreer, hy en Selma en die kinders. Sedertdien was hulle nie weer in Suid-Afrika nie – al sal jy dit nie sê wanneer jy Ben se gereelde e-posse aan my en sy knaende briewe aan Suid-Afrikaanse koerante lees nie. Hy het ’n mening oor min of meer als wat hier by ons aangaan: van die Zuma-hofsaak tot by Pretoria se Tshwane-word.
Ek en Ben was vir ’n ruk op dieselfde dorp op skool. Goed, het ek gesê, ek sal die foto gaan neem, in-scan op die rekenaar en vir hom e-pos.
Sondagmiddag ry ek toe na tant Tokkie toe.
Ouetehuise soos die een waarin sy is, maak my bang. Wat is dit wat ’n mens als in daardie gange ruik? Medisyne? Snuif? Piepie? Gekookte hoender? Talcum powder uit die 1960’s?
En oral op hortjiesbankies sit mos oues vir jou oor hulle kieries en looprame en staar, asof hulle vir jou wil sê: Wag maar, wag, jou dag kom.
Tant Tokkie, wat onlangs 78 geword het, se woonstelletjie is aan die onderpunt van die gang: ’n sitkamertjie, slaapkamer en badkamer, en ’n kombuisie.
Die deur staan oop toe ek daar kom en tant Tokkie met haar bollatjie sit op die bal-en-klou-stoel by die venster. By haar voete staan ’n mandjie met breiwerk en op die tafeltjie langs haar lê twee boeke: ’n Bybelgids van Maretha Maartens en Nan Henning se roman Eensame reisiger.
Ek hou haar koue hand ’n paar oomblikke in myne, sit toe my kamerasak by die stoel langs die showcase neer. Maar ek gaan sit nie. “Tannie het darem mooi goed hier.” Ek gaan staan voor die showcase.
In al die huise van my verlede was showcases nes tant Tokkie s’n, en in omtrent almal was teelepeltjies met dorpswapens op die steel, poedingbakkies met die Voortrekkermonument op, miniatuurkoppies en -pierings, Zoeloeskildvelletjies en -assegaaitjies wat in Durban gekoop is, en ’n porseleinbeeldjie van drie bobbejane, een met sy voorpote oor sy mond, een met sy pote oor sy oe, en een met sy pote oor sy ore: Ek praat nie, ek sien nie, ek hoor nie.
“Ja, ou kind,” sê tant Tokkie toe ek oorkant haar gaan sit. “So gaan dit maar.”
Skuins bokant haar hang ’n boemerang teen die muur – ’n Australiese boemerang. Ben-hulle moet dit Kersfees vir haar gestuur het want dit het ’n rooi strikkie en ’n kaartjie aan waarop staan Merry Christmas.
Maar ek vra tant Tokkie nie uit oor die boemerang nie. Ek vra of sy gehoor het Ben-hulle wil dalk in Oktober kom kuier. Sy sug en sê, ja, Ben sê die kinders word nou groot. Ja, sê ek, ek hoor Ben sê die kinders word nou groot. Toe vra sy of Ben my vertel het hulle sluit nie snags in Australië nie. Ja, sê ek, Ben het my ook vertel – al dikwels. Hy skryf dit ook gereeld in sy koerantbriewe.
Toe kom tant Tokkie regop, stadig, want die ou bene lol deesdae, en sukkel die kombuisie in. Ek stap saam. Teen die muur hang die gipsspreuk tussen ’n spul duiwe, takkies in die bek, wat eens op ’n tyd in soveel huise gehang het: Ek en my huis, ons sal die Here dien.
Tant Tokkie maak vir ons tee – rooibostee in Noritake-koppies – en ons gaan sit weer in die sitkamer.
’n Hele ruk sit ons in stilte daar. Toe, opeens, sê tant Tokkie: “Jy sal nooit verstaan wat in ’n moeder se hart aangaan nie, kind.”
Sy lig die koppie uit die piering maar sit dit omtrent dadelik weer neer en kyk na my. Toe begin sy geluidloos huil.
Dit is al laatmiddag. ’n Flou streep sonlig lê oor die mat tot teen die oorkantste muur waarteen ’n paar portrette hang: Ben op sy gradeplegtigheid, Ben op sy troudag, Ben se kinders met die Engelse name op ’n strand iewers.
Nie lank daarna nie is ek daar weg.
In my rekenaar se inbox lê drie e-posse van Ben, maar ek het dit nog nie gelees nie.
HALF-LONDON
Alphonse Hope Nsanze is in November uit Ngozi, ’n dorpie in die noorde van Burundi, weg nadat hy die soveelste keer vir sy ma verduidelik het hy moet suid gaan want dis waar die geld is.
Hy het ’n seilsak by hom gehad en binne-in was nie veel nie: twee langbroeke en drie hemde, ’n tandeborsel toegerol in ’n waslap en ’n trui met die gesig van die Brasiliaanse sokkerster, Ronaldo, op. In die sysakkie was sy paspoort, ’n paar ander vuilgevatte dokumente, en die geld wat hy so lank gespaar het deur met piesangs te smous: altesame 700 000 Burundiese Frank (sowat R450).
Buite Ngozi het ’n Coke-lorrie hom opgelaai en dit het hulle ses ure tot in Bujumbura, die hoofstad by die Tanganyika-meer geneem, skommel-skommel deur die slaggate in die pad.
Daardie aand het hy langs die meer onder ’n boom geslaap. Die volgende dag sou ’n boot na die suide vertrek, ’n afgeleefde Eerste Wêreldoorlog-steamer wat eers na Kigoma in Tanzanië vaar, daarvandaan na Mpulungu in Zambië, ’n afstand van 730 kilometer, met 1 000 mense aan boord, al is daar eintlik slegs vir 500 plek.
Alphonse Hope Nsanze het op die dek geslaap en drinkwater met ’n leë bottel aan ’n tou uit die meer gehys.
Vier dae lank het hulle suid gevaar. Of was dit nou vyf? Êrens op sy tog suid het die onderskeid tussen een dag en ’n ander vir hom betekenis verloor. Al wat saak gemaak het, was om suid te gaan, al hoe verder suid, na die plek toe wat die mense Half-London genoem het. Halfpad soos Londen, maar nog nie heeltemal Londen nie.
By die Zambiese grenspos op Mpulungu het hy ure in die son in ’n ry gewag, en toe hy eindelik voor by die hek was, het ’n soldaat hom hard met
