dis jou bolip wat jy ruik, man,” sê my neef.
Die bekkie begin teen my hemp na ’n bors soek, maar ek help haar vinnig reg en lig haar koppie teen my skouer, waar sy vir ’n oomblik dobber voordat sy ’n straal dik gemors teen my rug af spoeg.
“Whê-hê-hê,” begin die kind huil nadat sy van haar suur lading ontslae geraak het. Seker haar oorlewingsinstink wat haar uiteindelik waarsku dat sy in my onbeholpe arms in lewensgevaar verkeer. “Whaaaaa!”
“Wil jy haar nie bad nie? Partykeer glimlag sy as sy bad.”
“Dalk nie nou nie.” Ek gee die ontstelde bondeltjie geluide aan haar ma terug.
“Volgende keer, volgende keer. Aag, sjoesj, sjoesj-sjoesj, my liefling, sjoesj.” En my neef se vrou neem die kind by my.
Ek gaan badkamer toe om die braaksel uit my hemp te was. Sommer my ouers se badkamer, sodat ek my ding in rus en vrede kan doen. Op my pa se bedkassie staan ’n halfgedrinkte bottel Bacardi Breezer en op die spieëltafel lê die Familiebybel. Van die bladsye is al los gelees en rimpelrig onder my vingers. Die Heere is mijn herder mij zal niets ontbreken val uit toe ek omblaai. Hij doet mij nederliggen in grasige weiden. Hij voert mij zachtkens aan eer stille wateren. Ek sit die Bijbel neer en maak die badkamerdeur agter my toe.
Die eerste inskrywing in die Bijbel is in 1902 gemaak, by die dood van my oupagrootjie aan my pa se kant. In vele geskiedenisboeke oor die Anglo-Boereoorlog word sy naam as een van die uitstaande voorbeelde van ’n groot ou hensopper genoem. Ja, hoewel God, die groot Afrikaner, aan die uitverkore volk se kant was, was my grootoupa Schoeman beslis nie. Gedurende die Slag van die Lamlendiges het my grootjie en sy hele kommando, tot De la Rey se moerigheid, met perde en gewere en al oorgegee, botweg geweier om verder mense te skiet. Ná ’n paar dae het die Britte sy plaas gestroop en afgebrand, hom daarna vrygelaat. Hy en my grootouma het vir die res van die oorlog in hul nagmaalshuisie in Pretoria gebly. Soggens het hy op die stoep gesit en sy beskuit in whisky gedoop en laatmiddag blykbaar te heerlik saam met ’n klomp mal Iere gekuier.
Die geskinder oor die hensopperstorie is iets wat my oupa Schoeman altyd probeer wegpraat het, maar waaraan my ouma se Posthumus-broers hom moedswillig sou herinner. Dit het my oupa nie gehelp om uit te wys hoe die gladdebek Posthumusse se heldedade gedurende die Slag van Stormberg beperk was tot Skriflesing en gebed op die dorpsplein nie, of tot psalms (tog net nie gesange nie) wat met sjerrieasems om oop grafte gesing is.
Verder was die Posthumus-broers gou om te verduidelik dat hul God van liefde vir seker my grootoupa Schoeman goed en deeglik teruggekry het vir sy ontrouheid teenoor die heilige volk. Volgens hulle was dit hul Here, natuurlik in sy groot, almagtige barmhartigheid, wat daardie middag my oupagrootjie en twee vriende in die voorkamer van sy nagmaalshuisie in Kerkstraat in klein, smerige stukkies opgeblaas het. Eintlik was dit my oupagrootjie wat ’n oopgesaagde liddietbom, sy enigste aandenking van die oorlog, as ’n asbak gebruik het. Een brandende vuurhoutjie. Kaboem! en dit was verby. Tussen die groen en geel dampe van die “klein kaffertjie”, soos die Boere ’n liddietbom genoem het, het my oumagrootjie stikkend gesien hoe haar man se baard aan die brand raak en steeds gegloei het toe hulle hom uitdra. Dit is in elk geval hoe my pa my dié storie vertel het, en dan het hy gewoonlik beskermend oor sy eie yl baard gevryf.
In die Bijbel het my oumagrootjie geskryf: Johannes Hendrik Schoeman (1874–1902). Sy kon haar nie sover kry om “generaal” voor sy naam te skryf nie. Nadat sy grafsteen ’n paar maal gevandaliseer is, het sy nie die geld of moed gehad om dit te vervang nie. Stuk vir stuk is die graniet met sy naam op, geliefde echtgenoot en al, afgebreek, verwoes, fyngemaal en deur die wind weggewaai.
Elke dood in die Schoeman-gesin is van toe af in handskrifte wat spookagtig baie dieselfde lyk, in dié Bijbel aangeteken. Johannes Hendrik, Johannes Gerhardus, Hendrik Johannes, Johanna, Hendrina Johanna, Johanna Maria. Name wat deur ’n latere generasie verwerk en gemoderniseer is tot Henry, Joanna, Jean-Henri, Hanro, Jo-Marié en Johandré.
In die badkamer spoel ek die kol op my hemp uit. My ouers gebruik al die jare nog dieselfde tandepasta, merk ek op, en my stiefma het spesiaal ’n gehekelde lappie oor die toiletbak gegooi. Toe gaan sit ek, trek my rug krom soos ek sukkel en steun, hou my asem op en druk om die harde stuk boerekak uit my lyf te kry. Ek en my alewige hardlywigheid – seker die stywe bloedlyne van ou God die hensopper, al die familiegal en -drek van jare wat in my derms verknoop is, dink ek tranerig. En hier sit ek nou, aan die suidelike strontput van Afrika, met my broek om my enkels omdat ’n paar ou donners geweier het om gesange te sing. My sluitspier word slap en ek maak my morsige gaatjie oop. Vandag skyt ek ’n rugbybal vir volk en vaderland.
Ek vee die bloedjies af, kyk na wat ek in die toiletbak gedoen het en trek die ketting. Ek moet die toilet ’n paar keer spoel voordat alles in ’n blou oerskuim van Jeyes Fluid verdwyn. Terwyl ek my hande was, merk ek skrams in die spieël hoe die rooklyne om my mond my gesig laat hang. Tyd se tragies geplooide stories.
My ouma was nie ’n mooi vrou nie, vertel my pa graag, maar sy was baie slim. Sy wou ’n dokter word, maar het tot die dag van haar troue ’n kamer met haar twee susters gedeel. Nadat sy met my oupa Schoeman getroud is, het hulle uit die heilige stam weggebreek en Pretoria toe getrek, waar hy sy lewe lank vir die staatsdiens sou werk.
Grootoupa Posthumus het aanvanklik geweier dat my ouma met die afstammeling van ’n hensopper en boonop ’n gesangesinger trou. Graaff-Reinet se Schoemans was net so ’n slegte spul verraaiers, het hy aangehou. Net die Schoemans van Vissershoek was ordentlike mense. Ten minste is ’n klomp van hulle in konsentrasiekampe dood. Maar toe my ouma en oupa dreig om weg te loop, het ou dominee Posthumus toegegee, mits my oupa ’n Dopper sou word. My oupa het hom nie twee maal laat nooi nie. In Burgersdorp het my ouma se Posthumus-broers op die aand voor hul huwelik daarop aangedring dat my oupa in Queen Victoria se gedenkfontein moes pis.
Ek onthou my ouma was ’n streng vrou met ’n bewerige stem, en dat sy lekker kon brandewyn drink. Gelukkig is ’n woord soos “alkoholis” in daardie dae nie so haastig gebruik nie. Haar hare was altyd kort, sy het Cameo-sigarette gerook en langbroekpakke met helder hemde gedra. Die laaste keer wat ek haar gesien het, was sy beenskraal en het skaars geëet. Op agt en sestig is sy dood, alleen en met ’n blou kring om haar mond ná ’n asma-aanval. Een van my duidelikste herinneringe uit my kinderjare is die bitter poeier tussen my tande elke keer wat ek my asmapompie moes gebruik.
Terug in die voorkamer sit my neef-hulle se dogtertjie voor die televisie en kyk na ’n kinderprogram terwyl hul seuntjie, ’n stewige knaap van seker so drie jaar oud, ’n potplant aan die blare deur die huis sleep.
“So, hoe oud is jy nou?” begin my neef nog voordat ek kan sit.
Ná ’n paar drankies is hy gewoonlik die eerste wat aan my begin karring. Ek neem een van sy Chesterfields en sien hoe dun en blink die mat in die voorkamer is, die blompatrone plek-plek weggetrap. In die kaggel is ’n paar skulpe, wat ons een skoolvakansie by Sedgefield opgetel het, gerangskik rondom ’n vaas met pouvere wat soos groen en blou vlammetjies wieg.
“Seker ook al in die dertigs, nè?” gaan hy voort. “Gaan jy nou nooit trou nie, jong?”
“Lyk ek vir jou soos ’n poephol?” Ek hoop ek het speels geklink.
“Noudat jy dit noem, jou mond lyk nogal soos ’n meerkatpoephol met al daai plooie, ha-ha,” en hy gee sy leë bierglas vir sy vrou om vol soet witwyn te maak. “Soos ek altyd sê, tyd wag vir niemand nie, veral nie vir julle vroumense nie. As jy nog wil kinders hê, sal jy moet begin, ou nig. Wat het van daai laaste boyfriend van jou geword, die ingenieur?”
“Ag, los haar uit, sy’s net slim om nie nou al te trou nie,” sê my stiefma.
