omgedraai en die volgende trein terug Kaap toe gehaal. Maar hy het daar gebly en hy het begin werk, my ma ontmoet en met haar getrou. Ek is daar gebore.
Pamela weet dit; ek het haar al baie van my lewe vertel. Sy weet van my voorskoolse dae, my laerskooldae, my hoërskooldae, my dansery, my alles. Of feitlik alles.
“Ek wil hê jy moet saam met my kom,” sê Pamela. “Vir ’n week.”
Ek is traag, nie oor haar nie, maar oor die guns. Ek wil niemand meer tegemoetkom nie. Dis een ding om in ’n restaurant te kuier, dis ’n ander ding om jou aan iemand te verbind, al is dit net vir ’n paar dae.
“Waarheen?” vra ek.
“Wellington.”
“Wat is daar?”
“Dis waar ek vandaan is.”
“Maar wat is nog daar vir jou?”
“Verstevlei.”
“Die plaas waarvan jy altyd praat? Wat is daar?”
“Mense wat ek ken.”
“Ken hulle jóú nog?”
“Dis mense saam met wie ek grootgeword het, ’n neef van my.”
“Ken ’n mens familie nie net só lank nie?”
“My neef is die laaste tyd siek. Hulle is Andrais’s – Andrais soos Marais. ’n Hugenootvan wat nou met my neef uitsterf, want hy het net twee dogters. Ek wil gaan kyk hoe dit met hom gaan. En ek wil sien hoe dit deesdae op die plaas lyk, ek het kleintyd daar gespeel.”
“Maar ’n mens hoef mos nie lojaal te bly aan die dinge van jou kindertyd nie?”
“Ek onthou die gloed op die werf wanneer die son sak. Dit was so ’n goue kleur teen die akkerbome en die lemoenboord. En ’n mens kon met die paadjie langs die lemoenboord af tot by Soetvlei sien.”
“Soetvlei? Wat ’n naam.”
“Dis spesiale wêreld.”
“Wanneer wil jy gaan?”
“So gou moontlik.”
“Ek sal daaroor dink, Pamela.”
1
Die nagte, met hul vae ligvlekke langs die gordyn, met hul skadufigure teen die meubels, bring onbetroubare herinneringe. Van stadskappe met geboue opmekaar, toringblokke, huise met erwe en honde, katte wat met tuinmure langs loop, muise en budjies wat deur prisoniers in hokke aangehou word.
Paaie kerf in heuwels in en stort motors in parkeerterreine van winkelsentrums uit waar avokado’s op uitverkoping is. Die water van die Vaalrivier sleep tydsaam en swaar aan boomstompe en maal om vasmeerplekke waar bote aan hulle toue trek. Fabrieke werk dag en nag met vae dreuning en bolle rook wat bo die vlamme in die hoogoonde uitbiggel, en ’n masjien kap heelnag eentonig op dieselfde metaalnoot, sodat skofwerkers huis toe gaan en ween oor die stilte daar.
Ek onthou vriende wat in my jeug vir ’n wyle die plek van familie ingeneem het, en familie wat later weer vriende geword het. Ons kuier tradisioneel, bewus van ons plek in die vertrappingsorde. Die lug bewe in die mikrohel tussen die kole en die vleis op die rooster, en iemand glimlag vir iemand oor iemand anders wat iets lomp doen, op daardie manier wat ons mense het. Swaers klop skaam mans op die skouer. Koketterige susters probeer hulle voor hulle broers inhou. Skoolvriende emigreer na Kanada, Nieu-Seeland, Australië, en in die maande voor hulle vertrek, kan hulle oor niks anders praat as hoe goor Suid-Afrika geword het nie.
Ek onthou ’n briefie wat my ma in my sak ontdek het toe ek in standerd twee was. Op die stukkie papier staan: “Ek vra die kys.” Ek wou dit vir Sanet gee, en het nooit nie.
Snags kom soetsuur drome. Van reise met busse en treine, van verblyf in inrigtings. Iemand klap my en dae lank beplan ek my weerwraak, net om te ontdek die persoon het geval en sy arm ernstig seergemaak. In die droom was dit ék wat verantwoordelik was en ek skaam my vir my mag.
Ek probeer in ’n tronk slaap terwyl skoolvriende verbyloop en in my rigting kyk, maar sonder dat hulle naderkom, of wil naderkom. Ek is bevlek met die smet van werkloosheid, van rigtingloosheid. Wat sal ek word? ’n Skrywer? Moontlik. ’n Skilder? Dalk. ’n Danser? Dit wás ek, en dit was goed. Ek hunker soms na die beloftes van my matriekjaar met ’n felheid wat my siek laat voel. My vyfjaarplan … My tienjaarplan … Al my planne is verminder tot een kritieke tog, wat die hele lewe is. Die lewe is ’n wanordelike vaart met ’n rivier langs waarvan die oewers so hoog is dat jy nie die landskap kan sien nie.
Wie kan die landskap sien? Net vlieërs en dromers. En die vlieërs val hulle dood en die dromers word opgesluit.
Droom. Reis van indruk tot indruk, soos van een muurprent na ’n volgende. Onderskrifte vir my bestaan lyk só: ’n Lewe ná Vereeniging. Waar is jou ouers? Hoe lank nog, Groot Pampoen?
In die oggend, laterig, klop iemand aan my kamerdeur. Ek kyk op. ’n Almanak hang agter die deur, met ’n datum omkring. Ek is vandag 43. Dis waarskynlik iemand wat my wil gelukwens.
“Meneer Proot, dis halftien.”
“Ja …”
“Meneer Proot, dis ongesond om so baie te slaap.”
“Ek het veertien uur ’n dag nodig.”
“Meneer Proot!”
“GOED!”
Ek sit regop. Die kamer is in vaagheid gehul. Agter die gordyne gloei daglig, kan ek aan weerskante sien waar die lig in die hoeke weerkaats. My mond smaak na middelklas. My stokperdjie is tandsteen bou. Ek moet ’n manier vind om geld in te bring. My heil is ek, of ek het geen heil nie.
Sy klop weer.
Ek vloek sag, maar nie sag genoeg nie.
“Meneer Proot, ek laat nie so met my praat nie!”
“Skuus, suster.”
Ek het wel geskrik. My heil is nie werklik ek nie – dis Huis Genade. Huis Genade is 570 vierkante meter kamers, gang, badkamer, kombuis en sitkamer op ’n erf met ’n groentetuin aan die suidekant wat laat vaar is, ’n digte heining oos en wes, en die straat waarop my venster uitkyk aan die noordekant. Mense sit in die tuin, inwoners met hulle kalm liggaamshouding, selfs bedees. Sommige is besonder bedees. Ons gebruik verskillende medikasie, wat verskillende gevolge het. Michelle maak die grappie dat dit belangrik is om goed gedous te wees, want dan kry ’n mens komplimente oor jou persoonlikheid terwyl jy dromerig glimlag en geluidjies maak met die spoeg in jou mond.
Ek wens sy was hier om die woord te versprei dat ek verjaar.
In die gang kyk ’n vrou na my toe ek verbyloop. Die inwoners is wantrouig oor my wanneer Michelle nie hier is nie. Ek het net my onderbroek aan, maar die handdoek hang laag tussen die bondel klere voor my maag en bedek in elk geval die ergste.
“Meneer Proot!” roep die suster ergerlik waar sy in die deur na die kombuis staan. “Genoeg is genoeg.”
Sy
