van sy 1938 Willy’s Overland gelê het toe hy op ’n keer voor die water deur is en op die oorkantste wal stilhou.
“Op siffel na,” het hy met sy duim en voorvinger gewys.
Dis nie onmoontlik nie. Maar Krisjan was ’n spekskieter. Hy het eenkeer gespog dat hy 17 lae bale lusern op sy vierton-Chev-lorrietjie op pad stasie toe gelaai het toe hy dit vir ’n perdeboer in die Boland moes versend.
Toe die wysneusige laaimeestertjie op Kootjieskolk parmantig sê-vra: “Oom Krisjan, maar jy lieg mos nou! Hoe het jy onder die telefoondrade deurgekom?”, het hy sy sweetdeurdrenkte hoed op die een horing gedruk en gebrom: “Orraait, ek sal twee lae afkom, maar nottendêm, nie meer nie!”
Toe sy dogter op trou staan, het hy rondvertel daar gaan sewe soorte jellie by die resepsie wees. Daar was net drie: geel, groen en rooi.
In hierdie swaarkrywêreld het die Floorse in die Depressiejare van die 1930’s van die hand in die tand geleef.
Ou oom Floors het laatmiddag met ’n beker koffie in sy tolletjiesstoel op Giflaagte se stoep, sy voete op ’n bont boerbokvel, na die Jan Swartsberge sit en tuur toe sy kop op sy bors sak en die blikbeker uit sy hande val.
Sy graf was nog vars toe sy testament gelees is: Giflaagte moet opgesny word en elkeen van die vyf seuns moet 500 morg kry. (Voordat dit deur wetgewing – sedertdien herroep – stopgesit is, is ekonomiese eenhede destyds op dié wyse versnipper en erfgename in armoede gedwing op lappies grond waarop ’n pofadder nie kon oorleef nie.)
Die oudste seun, Casper, het sy deel “Ongunsfontein” gedoop want, het hy bitter gesê, sy pa het hom ’n onguns bewys deur vir hom ’n stukkie grond na te laat waarop hy ’n worstelbestaan sou voer.
Hy het hom nietemin teëgesit. Hy het met sy veetjies soontoe versit, getrou en ’n platdakkleihuis gebou. Behalwe ’n slagding af en toe het hulle merendeels meelpap, dikmelk en turksvye geëet.
Sy drie seuns – Klaas, Johny en Lewies – was al groot toe hy die dag ná die bankrotvendusie die kleihuis op Ongunsfontein se voordeur agter hom toetrek en die Floorse met hulle karige huisraadjies op ’n skaaplorrie dorp toe is.
Toe die lorrie wegtrek, het Casper sy hoed diep oor sy oë getrek sodat Tryna en sy kinders nie kon sien hoe trane nat stofstrepe op sy wange maak nie.
Op die dorp het hulle in ’n kamer in die Joodse winkelier Jaffe se jaart in die onderdorp ingetrek. Daar het Casper met ’n els en seilnaald vir die boere tuie, tooms, halters, donkietrense en velskoene op ’n tuiebankie gemaak. Velle blousool en wit, gebreide naairiempies het aan die dakbalke gehang.
Hulle het steeds meelpap geëet, maar party Sondae ’n hoender en soms lemoene pleks van turksvye.
Sy ma sou vir Lewies met ’n sjieling na Adam’s se groentewinkel stuur met die opdrag: “Sê vir die Slams ek soek 12 groot, rooi, ronde, soet lemoene.”
As die lemoene klein en suur was, moes Lewies dit gaan omruil vir piesangs. (Die onderdorp se mense – arm maar skoon – het nie graag piesangs geëet nie. Hulle het gesê die Adamse slaap tussen die groen piesangs om hulle gouer ryp te maak.)
Een jaar het die Floorse ’n week lank lemoene geëet. ’n Sitrusboer van Clanwilliam het met ’n eselwa vol Valencias op Calvinia kom smous. Ná Pakhuis op en Botterkloof af, was die lemoene pap toe hy op die dorpsplein uitspan. Taai lemoensop het tussen die bakplanke deurgesyfer en oor die wiele se speke gedrup.
Ná drie dae het hy die lemoene verniet begin weggee. Aan elkeen wat verbyloop, het hy gevra: “Jong, wil jy nie lemoene hê nie?” Die Floorse het gevat.
Toe die boere bakkies, trekkers en winkelskoene begin koop, het Casper sy tuiebankie vir sy handlanger, Willem Sas, gegee en vir Tryna gesê: “Pak, ons trek Kaap toe!” Bellville toe, om presies te wees, destyds gewild onder Afrikaners uit die platteland.
Hulle is vort – weer agter op ’n skaaplorrie. In Wellington moes hulle die sideboard lêmaak om te voorkom dat die pote aan die telefoondrade haak. Dit was in 1948. Baie Afrikaners het toe die platteland verlaat.
Die eerste minister, dr. DF Malan, het die volksverhuising die Afrikaner se “Tweede Groot Trek” genoem. En bygevoeg: “Glo in jou God. Glo in jou volk. Glo in jouself!”
Die Floorse het dit ter harte geneem.
Casper het werk gekry by die munisipaliteit as ’n paver. Met sy groot hande het hy, totdat sy rug ingegee het, jare lank die beton slabs gelê vir die sypaadjies waarop mense vandag nog in Bellville loop.
Klaas het die hare in ’n barbierwinkel in Houtstraat in Kaapstad opgevee voor hy self ’n barbier geword het. Met ’n cut throat en kwas van perdesterthare in ’n klein soetkysie het hy naweke vir ekstra geld die ryk Jode van Seepunt in hulle woonstelle gaan skeer.
Sy fooitjies was party maande meer as sy salaris.
Johny het die pad gevat en ’n kroegman op Karasburg in Suidwes geword, toe ’n kelner op die Spoorweë. Hy het op die hooflyntreine tot in Bulawayo gewerk en gou tot chief steward gevorder.
Wanneer die Selati-eetsalon in die middel van die Union Limited gehaak was, het hy gesorg dat die silwer eetgerei op wit damastafeldoeke blink gevryf was en ’n rangskikking van proteas tussen bakke met vrugte op die buffet gepryk het.
Hy het leer Engels praat, kon eksotiese cocktails meng en met drie opgeskepte porseleinborde vol stomende kos, gebalanseer op sy een arm, in die gangetjie tussen die tafels op en af trippel terwyl die trein wiegend oor die Karoovlaktes snel.
Sy fooitjies was die meeste maande óók meer as sy salaris.
Lewies het “gaan leer” en ná matriek aan die Handelskool in die Paarl ’n kaartjiesklerk op die Spoorweë geword. Sy eerste stasie was Woodstock. In ’n wit hemp en swart onderbaadjie met ’n groen plastiekskermpie op sy voorkop het hy kaartjies deur ’n ronde gat in ’n tralievenster verkoop.
Sy ma het elke dag vir hom toebroodjies met sandwich spread op saam met sy asmapompie in sy verweerde skoolboeksakkie van goedkoop kunsleer gepak. Ná sy eerste werkdag het hy sy ma gebel toe hy die voorstedelike trein Bellville toe moes haal en dramaties aangekondig: “Ma, ek klim nou!”
Treinry tussen voorstede was vir ongekunstelde plattelanders toe so goed soos ’n reis na ver bestemmings.
Nadat Lewies die Spoorweë gelos het, het hy van posklerk tot ’n grootkokkedoor gevorder in die bank wat bankwese in Suid-Afrika onherroeplik verander het.
Hy het smiddags in die Here Sewentien se restaurant geëet en ’n aktetas van volstruisleer gedra. Soggens het sy sekretaresse, in ’n mini-rok en met ’n beehive-haarstyl, ’n vars rooi angelier in sy baadjie se lapel gesteek. Sy luukse kantoor was groter as die kleihuis op Ongunsfontein en het vanaf die twaalfde verdieping van die bank se glaspaleis aan die Heerengracht op die Tafelbaaise hawe uitgekyk.
Die Floorse het nie lank gependel voor hulle rygoed begin koop het nie. Klaas ’n Simca, Johny ’n Essex, hulle pa ’n Austin Ten en later ’n Consul. Derdehands. Maar nie Lewies nie. Hy het gespaar en ’n splinternuwe Fiat Cub kontant uitgetrek.
Hy het haar “Snuifie” gedoop en aan die agterkant in sierskrif laat aanbring: “Verskoon my stoffies!” Meisies het daarvan gehou.
