het geweet hoe die see ruik. Altyd, wanneer die suidoos die mis van die see se kant af die Bos injaag, het die souterige reuk saam met die bosreuk om alles kom lê. Dan het die mis die hele wêreld omgetoor. Alles stiller gemaak. Nader. Kleiner. Banger. Die bome het donker spoke in ’n dik, wit muur geword en saam met die onderbos vlak voor jou verdwyn. As jy probeer vinnig loop, lyk dit of die bome uit die mis uit na jóú toe aankom, en die bang op jou maag was ’n lekker bang. As jy nie geweet het waar jy is nie, sou jy nie geweet het wáár jy is nie! Toe hulle klein was, was sy ma altyd bang hulle verdwaal as die mis deur die Bos kom. Soos die Terblans-kind wat hulle nooit weer gekry het nie …
Hulle het voordag ingespan; sy pa wou vroeg op die dorp wees. En Saul kon nie besluit of hy voor by Jozef, wat moes lei, wou loop, of agter by oom Anneries by die briek nie.
“Hoeveel grootvoete dink oom het Marais al geskiet?” het hy agter by oom Anneries gevra.
“Sal nie kan raai nie.”
“Hoeveel osse gaan in honderd grootvoete in?” gaan vra hy voor vir Jozef.
“Wat?”
“As daar tien osse in een groot grootvoet is, hoeveel osse is daar in honderd grootvoete?”
“Seker baie.”
“Hoeveel baie?”
“Dis nie ’n wonder oom Anneries sê jou kop sit bo in die takke nie.”
“Hoekom sê hy so?”
“Jy wil altyd annerster goed weet as ander mense.”
Hy is terug na oom Anneries toe. “Hoekom sê oom my kop sit in die takke?”
“Wat?”
“Jozef sê oom sê so.”
“Maar jou kop sit mos in die takke! En as jy vandag heel op die dorp wil aankom, beter jy padgee daar van die wiel af!”
“Hoe ver is dit nog?”
“So drie uur.”
Hy is maar weer voor na Jozef toe. “Laat my ’n entjie lei?”
“Jy laat nie die osse opdam nie,” het Jozef gewaarsku en die rieme aangegee.
Maar hy het nie lank gelei nie; die voorosse se horings was te na aan sy blaaie en hy het onthou van die keer toe sy pa-hulle van die dorp af gekom het met ’n alte kruppel Jozef: die voorosse het sy hakskeenvleis tot op die been afgetrap.
“Ek het uitgereken hoeveel osse daar in honderd grootvoete is,” sê hy toe Jozef weer die rieme kom vat. “Duisend. As Marais honderd grootvoete skiet, is dit net so goed hy skiet duisend osse. Dis baie, nè?”
“Jy praat dom, Saul. ’n Man wat duisend osse skiet, is mal in sy kop.”
“Duisend skote. Duisend koeëls.”
“Maar die man skiet mos nie duisend osse nie!” Jozef was skielik kwaad. “Hy skiet maar net honderd grootvoete! Pa sê hy hoop die man skiet al die bogghers hier uit.”
Hy is maar weer agtertoe. Jozef was altyd gramstorig as daar dorp toe gegaan word …
En niemand het hom gesê dat die dorp nie in die Bos is nie. Niemand nie. Hulle het skynbaar aangeneem hy weet die dorp is nie in die Bos nie. Hoe moes hy dit geweet het? Hy het gedink die Bos loop tot teenaan die see en êrens, ’n halfuur se draf van die see af, is die dorp.
Hulle het oos van die dorp uit die Bos gekom. Die een oomblik was die Bos nog om hulle, bokant hulle, en die volgende oomblik het dit al hoe ligter begin word, was daar al meer son, en toe lê die wêreld skielik oop. Kaal. Soos een sonder hoed. Sonder dak. Hy wou omspring en teruggaan na die skemerskuilte van die Bos, en sy lyf het vanself langs die kant van die pad in die muishondbos bly staan terwyl die wa verbykom en die son sy oë seermaak.
“Kom, Saul!” skree oom Anneries toe hy saam met die briek verbykom. Maar hy het in die muishondbos bly staan. Hy wou agterna skree dat hy daar sal wag totdat hulle terugkom; hy het die woorde in sy kop geskree terwyl sy voete die wa begin inhaal het die groot oopte in en sy hart het in sy ore geklop.
Toe hulle wes draai en die wye water suid van hulle lê, het hy die wa ingehol. “Is dit die see, oom?”
“Nee. Dis die Knysna voorlat hy daar agter in die koppe deur ’n gat see toe loop.”
Die Knysnarivier? Dis onmoontlik.
“Die Knysna van onse bos?”
“Ja. Dis sy water wat jy daar sien lê. Jy sal netnou sien hoe lyk die gat waar hy deurloop see toe en waar die skippe inkom. Party foeter sommer net daar in die bek van die gat om en sink tot onder op die boom.”
Die groot oopte het sy kop duiselig gemaak; daar was te baie son en te baie lig en dit was godsonmoontlik dat die bruin bosstroom hier uitgestrek en blink kon lê … hoe’t hy so gekom?
“Vat wyer die draai!” het sy pa vir Jozef geskree. En hoe verder hulle wes beweeg, hoe oper skuif ’n gat in die koppe waar oom Anneries gesê het die Knysna see toe loop. Dit lyk of iemand ’n stomp byl gevat en sleg ingekeep het tussen die koppe …
Hy het agter by die wa gebly toe hulle die eerste huise kry. Eers ver uitmekaar. Toe al meer. Vierkantig en wit en die dakke is van riet gepak en op party is nog ’n bohuis ook met vensters kompleet. En die tuine is geil en loop tot teenaan die straat met blomme wat hy nog nooit van geweet het nie. Die bang in hom was ’n ander soort bang as vir die grootvoete. Dit was déúr hom.
Twee spierwit perde het voor ’n klein klipgeboutjie gewei en daar was die mooiste vensters in die mure. Hy het nie geweet dis ’n kerk nie. Oom Anneries het hom gesê.
En die mense! Hul klere. ’n Man het op ’n perd verbygekom; sy klere was so netjies en platgestryk en sy skoene het tot amper by sy knieë gekom. Hoe sou hy hulle aangekry het?
“Kom, Saul!”
“Het oom daardie man gesien?”
“Mister Thomas Rex,” het oom Anneries met respek gesnuif. “Hy’s ’n ryk man. Ek het eenkeer stinkhout vir sy stalle gewerk. Baie perde.”
Hy het dit slootkant verbygewaag tot voor by Jozef. Jozef het nie rondgekyk soos hy nie, net voor sy voete in die stofpad.
“Het jy die man op die perd gesien?”
“Nee.”
Twee vroue het uit ’n huis gekom. Hul rokke was van baie lap gemaak en tot op die grond. Wyd. Soos die prentjie op sy ouma Steyn se porseleinkommetjie. En hul hare was blink in die son en wonderbaarlik op hul koppe gebondel sonder dat dit afval … Hier en daar was daar mense soos hulle, maar ook nie heeltemal nie. En toe hy weer agter by die wa kom, skree sy pa vir Jozef om wyd te hou met die osse.
Jozef het die osse in ’n dwarsstraat af gelei in die rigting van die groot, uitgestrekte water. Toe Saul saam met die wa omkom, lê die twee skepe sonder seile op die blinke water. Nes bome sonder blare. Vreemde goed uit ’n vreemde wêreld …
Toe hy klein was, het sy pa eendag van die dorp af
