in die put.”
Jesse gaan sit langs Aga op die bed. Daar is drie slae met ’n swaar voorwerp, dan knars die soliede kosyn. Die deur word oopgebeur. Op die drumpel, omlyn deur die lig van ’n lamp, staan ’n swart man in ’n swart pak, wit hemp tot by die adamsappel toegeknoop, swart hoed. Hy het ’n yl wit baard, soos kouewater-Omo-skuim. Blinkswart skerppuntskoene. Gaslantern in die hand.
“Keneuoe, dis ek. Josias. Julle is welkom, ook die vreemdeling in ons poorte. Jammer oor die deur, maar dis wêreldsgoed.”
Hy en Jesse skud plegtig hand. Hy takseer haar. “Dit is jy. Waar is die jare heen? Ons het verneem van jou oë. En arm. Kom na bowe, maar trap liggies. Daar is dood in die huis.”
Hulle stap agter hom aan met die trappe op, Jesse se hand op Aga se skouer. Aan die bopunt van die trap is ’n toe deur. Hul gids sit die lantern versigtig neer en knip dit dood. In die donker verduidelik hy eerbiedig: “Geen gaslig by die dodewaak nie.”
Aan die ander kant van die deur is ’n groot, leë vertrek met donker houtvloere. Die swaar gordyne is diggetrek en laat geen maanlig deur nie. In die middel van die vloer staan ’n enkele kers op ’n growwe houtkis. Die kis is genadiglik toe. Aga fluister teen Jesse se oor: “Leë vertrek, kis in middel van vloer. Toe. Een kers. Sêsis.”
Teen die muur staan hulle in formasie gerangskik. Hulle lyk soos ’n ry rawe, ’n koor uit die Middeleeue of die Russiese Ortodokse Kerk, of iets veraf en vreemd. Hulle is van kop tot toon geklee in lang swart gewade. Hulle dra swart hoofbedekkings met spits kappe. Hulle sing. Asembenemend:
Oh mohau wa modimo, ke koetsa e kakaang
E ka ba o fe molomo, o ka o bolelang?
Na e sa le, o mphihlela, ke maketse feela
Na e sa le, o mphihlela, ke maketse feela
Jesse vertaal teen Aga se oor: “God se genade is ’n skat, dis dieper as die diepste waters, sedert ek dit gevind het, is ek verstom, is ek verstom. My ma het dit ook gesing.”
Josias haal sy hoed af en druk dit teen sy bors.
Die kers flakker, gooi die handdoek in.
Modimo o n’o mphumane, tseleng ea tahleho
Tsa lefatse di ntahile, ke fedile kutlo,
Ke pheela, ke mathela, bosaoana feela
Ke pheela, ke mathela, bosaoana feela.
… kweel die engelekoor in die donker. Buite knal donderweer en ’n bliksemstraal verlig die vensters agter die gordyne vir ’n spookagtige oomblik.
— Rouklaers sal op die straat rondgaan —
Aga en Jesse staan teen die verste muur geleun. Aga vat Jesse se hand en hulle skuif stadig met hul rûe teen die muur af tot hul sitvlakke plankvloer voel. Dit kan ’n lang nag word. Aga loer na haar horlosie. Dis drie-uur. Die nonnekoor sing nog. Josias het die kers weer aangesteek. Groteske skadu’s skuif oor die muur, skadupoppe van die wiegende koorlede. Aga se kop sak stadig tot op Jess se skouer. Haar oë gaan toe.
Sy ruk wakker. Dit reën nog. ’n Dun vinger daglig tas deur ’n opening in die gordyne. ’n Malse voëlkoor ding met die nonnekoor mee. Daar is ’n klop aan die buitedeur. Josias gaan maak oop.
Aga wonder of sy ’n toeval gehad en aan die ander kant van die spieël beland het. Alles is onwerklik; ’n periodefliek in halflig. ’n Lang ry swartgeklede wit mans stap die vertrek in enkelgelid binne. Soos Josias is hulle bebaard en behoed. Hulle gaan staan in ’n halfmaan om die kis. Daarna marsjeer ’n statige ry wit vroue, ook in enkelgelid, die vertrek binne. Hulle dra lang swart rokke, kappies (sowaar!) en dienlike stewels, effens bemodderd. Hulle vorm ’n tweede halfmaan, aan die ander kant van die kis. Dit herinner aan ’n fries by die Voortrekkermonument of ’n stokou kollektiewe nagmerrie. Slaap sy nog?
Aan die een punt van die halfmaan kyk die kleinste, oudste vroutjie, krom soos ’n haakspeld, stadig op na hulle. Haar oë is rooi, sy klem ’n mansakdoek vas. Haar blik val op Jesse en sy snak na haar asem: “Johanna!” gil sy. Sy vou by die middellyf dubbel en knipmes vloer toe. Twee van die ander vroue kry haar onder die arms beet en hou haar regop. Sy hang slap, ’n voëlverskrikker, ’n marionet in ’n lang swart rok.
Jesse lig haar kop by die aanhoor van die ou vroutjie se stem. Sy ruk. “OUMIE!”
Een van die mans, met ’n lang, yl wit baard, staan nader. “Hy wat heen is het alle kontak met die afvalliges ten strengste verbied. Johanna is van die teenswoordige wêreld, in sonde ontvang en gebore. Buite die raadsplan. Onrein. Sy hoort nie in die binnekring tuis nie.”
Hy tel die Oumie-lappop op en dra haar dieper die huis in. Aga vat Jesse se hand, fluister soos ’n kommentator: “Jou ouma het flou geword. ’n Volgeling het haar weggedra. Toemaar, ons sal ’n manier kry om haar te sien. Johanna?”
— Dood, waar is jou angel? —
Die oggend is nat en grou. Aga en Jesse stap agter die begrafnisstoet aan, op ’n versigtige afstand. Voor stap die broeders. Ses van hulle dra die kis op hul skouers, die res volg in enkelgelid. Dan volg die Susters, snikkend. Die Sêsi-nonne vorm ’n waardige agterhoede, steeds singend. Die heel agterste non tokkel ’n trekklavier, blaai hom oop, laat hom hyg en weeklaag teen haar ruim buik. Die hele toneel los op in sagte reën. Die plaashuis sit op ’n rant; die vensters kyk uit oor mistige valleie. Aan en aan stap hulle deur die motreën. Dis eendeweer; universele begrafnisweer. As dit ’n kunsfilm was, sou Aga die regisseur beskuldig van ’n swaar hand, van leun op geykte clichés. Dis mistroostig soos die einde van die wêreld. Die toneel is swart-wit met spatsels groen: die grasvelde. Reëndruppels klou aan haar wimpers vas. Sy wens amper vir die beskerming van ’n kappie.
Toe hulle naby die oop gat op die skouer van die heuwel kom, steek een van die swartkraaibroeders viervoet vas. Hy wys met bewende voorvinger na hulle: “Trek nie in dieselfde juk met die ongelowige nie. Die Susters is onrein, wêrelds. Hulle hoort nie in ons midde nie. Dis ’n heilige dag.” Sy stem is temerig, sy baard lig in die nat windjie; spookasem.
Suster Rut stap tot by hom, plant haar groot lyf voor hom. “Keneuoe bly in ons midde. Dis die volheid van die tyd. Sy is gestuur. Dis haar bloed.” Ysere gesag in haar welluidende stem. Die broeder draai om, stap druipstert weg.
Die onafgewerkte kis word sonder seremonie in die gat gegooi en ’n paar arbeiders steek grawe in ’n hoop los grond. Kluite klap en die werkers neurie. Nie ’n woord word gespreek nie. Die broeders en susters stap stadig weg terwyl die Sêsi agterbly en sing. Die trekklavier dawer nou amper triomfantelik, ’n mars. Voorwaarts in die stryd. Aga en Jess bly ook agter. Dis duidelik waar hulle moontlik ’n aks welkom is.
Suster Rut kom vat Jesse aan die hand.
“Dis volbring, Keneuoe. Die mens – soos die gras is sy dae. As die wind daaroor gaan, is dit nie meer nie en sy plek ken hom nie meer nie. Ons is leierloos, skape sonder ’n herder. Julle kom aanstons saam met ons kliphuis toe. Dis veel meer as ’n hanetreetjie hiervandaan, weliswaar ’n stewige staptog.”
— Beroem jou nie op die dag van môre —
Aga fluister teen Jesse se nek: “Die kliphuis lyk reusagtig, Jess. Mooi soos ’n katedraal van hier af. Hoë, spits grasdak.
