vir my méér is in hierdie passiewe oorgawe aan ’n vrou wat behalwe haar fooi niks verder van jou verg nie en buite die gedempte uur van julle samesyn (mooi romantiese frase dié) nooit weer oorweeg hoef te word nie. Dit is een van die min situasies wat mens heeltemal vry laat omdat dit geen enkele verantwoordelikheid aan enige van die twee betrokkenes oplê nie. Jy hoef niks te bewys nie, niks te staaf nie, niks te probeer nie; jy hoef niks voor te berei of af te rond nie; jy hoef jou geen inspanning te getroos om enigiets omtrent haar of haar geskiedenis of haar gemoedstoestand te wete te kom nie: dis by voorbaat uitgeslote, nie ter sake nie. Daar is in haar geen bedreiging vir jou status of jou integriteit of jou selfgenoegsaamheid nie, want sy verwag niks en eis niks verder van jou nie. Jy hoef geen rol teenoor haar te speel nie, jy hoef haar nie te probeer imponeer nie, jy hoef haar tot niks te oorreed nie. Sy is volledig tot jou beskikking, en mits jy haar fooi betaal is sy bereid om letterlik alles, en enigiets, te doen wat jy van haar wil hê.
As ek haar vra wat haar naam is, sal sy tien teen een ’n valse verstrek. As ek haar uitvra oor haarself, sal sy sekerlik lieg, net soos ek as sy iets oor mý sou wou verneem. En tog is daar iets in ons situasie van ’n volstrekte eerlikheid essensiëler as biografiese gegewens. Oor die aard van ons ooreenkoms en die implikasies van ons aanraking bestaan daar geen dubbelsinnigheid nie; aanvraag en aanbod staan in perfekte ewewig. Daarom is bedrog of verraad nie denkbaar nie en selfs die moontlikheid van teleurstelling uitgeskakel.
Dit beteken nie dat ons mekaar minag nie. Eerder, sou ek wou aanvoer, dat ons mekaar in hierdie wedersydse blootstelling en terughouding respekteer. En ek het inderdaad al soms gevoel dat ek in so ’n uur nader aan ’n vrou gekom het as in die loop van ’n hele verhouding. Omdat daar in verhoudinge soveel ander dinge op die spel is wat jou teen wil en dank probeer betrek of skeeftrek; omdat dit jou nooit werklik met rus laat nie; omdat dit verpligtinge aan jou opdring en jou vryheid inhibeer. Waarmee ek nie probeer om, byvoorbeeld, Bea te ontken of te verminder nie. Miskien moet ek eerder erken, hoe onwaarskynlik of inkriminerend dit ook al klink, dat ek haar nog steeds nie verstaan nie. En van al die elemente wat daardie naweek saamgeloop het, bly sy een van die onbegryplikste, die ongrypbaarste.
In my portefeulje het ek – hier is dit – kleurfoto’s van Elise en Ilse, my vrou en dogter (in samesprekings met Latyners het dit al ooreenkomste help verseël); maar dit is Bea wat ek hier die onmiddellikste kan oproep. Bea in haar los trui en denimromp, met stewels of sandale; haar kort deurmekaar swart hare en haar smal gesig met die hoë wangbene, met haar smeulende groot oë agter die donker uilglase van ’n sonbril waarmee sy haar effense bysiendheid verskans; reguit neus, breërige mond, sterk ken; hande met lang vingers en kort gebyte naels. Seker nie “mooi” volgens konvensionele maatstawwe nie (ek was een jaar op die paneel van beoordelaars wat Mejuffrou Suid-Afrika moes aanwys), maar met ’n intensiteit en, nou ja, ’n andersheid waaraan mens nie sommer ontkom nie.
Bea die hartstogtelike. Sy sou ’n Simbionese leër kon gelei het, het ek vóór daardie naweek al gedink; sy sou skares op barrikades kon aangespoor het of bomme in Belfast gegooi het – ás sy ’n saak kon vind waaraan sy onvoorwaardelik kon glo. Maar daarby doodgewoon te intelligent om enigiets so te verabsoluteer dat sy haar heelhartig daar kón inwerp. Verwoed, opstandig, kompromisloos, en – seker – verlore.
Is dit daarom dat ek my nie daarvan kon weerhou om haar te probeer beskerm nie? ’n Volstrek misplaaste gesindheid. Want diep in haar binneste was sy heeltemal onafhanklik: “Jy probeer my verniet annekseer. Julle Afrikaners is almal imperialiste. Wil altyd baas wees, tot in die liefde.”
Julle Afrikaners. Hoeveel keer moes ek dit nie aanhoor nie? Partykeer geïrriteer, anders skouerophalend: sy’t baie dinge so berekend en moedswillig gedoen. Tog het ek al gewonder of sy my nie op ’n manier beny nie. Want wat was sý? Sy het dieselfde groen paspoort gehad as ek (met watter aaklige foto daarin!). Maar haar ma was Italiaans, haar pa glo ’n Duitse soldaat wat op ’n kritieke tydstip in Perugia aangekom en weer verder getrek het; ná die Oorlog het die familie uitgewyk na neefs in Amerika; en kort ná Bea se sewende verjaardag – haar ma was toe al dood – het sy saam met ’n Hongaarse stiefpa na Suid-Afrika geëmigreer. Die enigste sekuriteit van haar jeug was haar Katolieke geloof. Totdat sy haar met ’n baie bewuste wilsbesluit ook daarvan losgeworstel het: “Mens moet alleen kan staan en alleen kan loop. Ek wil nie krukke hê nie. En ek wil die wêreld oop in die oë kyk.” Al het sy dan so pal die donkerbril gedra.
Dié vrees vir krukke of verblinding of bedwelming, vir maklike uitweë, het veel van ons verhouding bepaal. Seks het byvoorbeeld nooit ’n deurslaggewende rol gespeel nie. Terwyl dit in my ander vlugtige verbintenisse oor die jare eintlik die enigste bestaansgrond was. Ek het al gewonder: ás daar meer seks tussen ons was, sou alles nie vroeg al doodgeloop het soos met ander nie? en dan sou ek vryer gewees het. Die seksuele was daar, maar net op die agtergrond. Seker nie omdat ék dit so gewil het nie, maar Bea het haar eie onversetlike wil en haar eie neuroses gehad. En tog het ek nooit ’n meer hartstogtelike vrou geken nie, die paar keer dat sy haar werklik laat begaan het. Eintlik vermoed ek dit is ómdat sy so goed geweet het hoe hartstogtelik sy is, dat sy bang was om vrye teuels daaraan te gee. Miskien was sy bang om heeltemal daardeur (en dus ook: deur iemand anders) meegesleur te word. Sy wou altyd beheer oor ’n situasie behou.
Behalwe die paar kere. Ons eerste nag – die aand van die rasende party, die drank en sweet en rumoer van die tagtig-of-hoeveel mense in tant Rienie se klein woonstel, kletterende stoele en brekende bottels, en die sjarmante ou vroutjie wat onbewus van alles in die middel van die vloer staan en Blake voorlees terwyl die trane oor haar wange loop; en baie later die geruis van die wind in die platane voor die oop venster, en die besef dat Bernard langsaan lê en slaap. (Kyk hoe vlot hanteer ek die romantiese frases. Miskien móét ek probeer om my aantekeninge te kombineer met die roman wat ek nog altyd wou skryf! Ek hét mos “talent” gehad.)
En dan natuurlik die dag toe ons mekaar vir middagete by die gat ontmoet het. Dit het gereeld gebeur dat ons mekaar daar by Dullabh’s Corner ingewag het as ons afgespreek het om êrens heen te gaan, na ’n kerrieplek in die buurt of ’n diskrete restaurantjie in Hillbrow of buite die stad. Ek kan nie meer onthou hoe dit gekom het dat ons oorspronklik juis dáárop besluit het as “ons” plek nie: waarskynlik was dit beïnvloed deur die rumoer en kleur van die buurt, want Bea is altyd gestimuleer deur dié soort straatlewe. (Onthou Diagonaalstraat.) Toe was daar, soos soms gebeur het, ’n onderbreking van ’n maand of twee. Ek was onder meer ’n ruk weg – New York toe, en via Brasilië terug – en ander sake het tussenbeide gekom; en toe ek dié middag volgens afspraak by Dullabh’s Corner aanland, was daar net ’n gat waar die gebou gestaan het. Eers later het ek dit in verband gebring met koerantberigte van ’n paar weke tevore: dat die Regering ’n groep Indiërhandelaars in die buurt aangesê het om pad te gee na ’n kompleks wat elders vir hulle opgerig is; dat die winkeliers gesamentlik besluit het om die uitsetting teen te staan en dat hulle toe met geweld uitgesmyt is (gelukkig nie te ernstig nie: net ’n paar is beseer en twee kinders is deur polisiehonde gebyt).
Niks om op hol oor te raak nie. Inderdaad het dit my ook nie erg ontstel nie – mens raak tog immuun – maar Bea was werklik geskok. Daar was iets verbasends omtrent die heftigheid van haar reaksie, wat ek skaars kon rym met die vrou wat ek, soos ek regtig gemeen het, goed geken het. (Maar natuurlik: die oorlog. Moenie dit vergeet nie. Sy was maar drie toe sy saam met haar ma na die VSA is, maar wie weet wat bly steek in die onderbewuste van ’n kind van drie? En daar was seker baie bombardemente in Italië gewees daardie laaste jaar.)
Toe ek by Dullabh’s Corner aankom, was daar nog nie ’n teken van haar nie. Danksy die sloping was daar heelwat parkeerplek; ek het uitgeklim en deur ’n gleuf in die sinkheining om die gat gaan loer na stootskrapers en trekkers en manne met oranje helms tussen die rommelhope. Die soort bedrywigheid waaraan ek my van kleins af kan vergaap. Eers toe Bea my driftig aan die arm vat, het ek besef dat sy ook opgedaag het.
Sy het iets gesê soos: “Hier staan jy al die tyd. Ek dag jy kom nie meer nie.”
En ek: “Hoekom sou ek
