as die eerste lingua franca en kommunikasievorm tussen die burgers en die mense wat reeds in die Kaap was.
’n Derde teorie is dat Afrikaans ’n kreoolse taal is. Kreools word beskryf as “die proses van assimilasie waarin aangrensende kulture bepaalde eienskappe deel wat ’n beduidende nuwe kultuur vorm”. Volgens dié teorie het die taal ontwikkel as ’n kommunikasievorm tussen die Hollandse setlaars, swart Afrikane en Suid-Asiatiese slawe.
Een feit staan soos ’n paal bo water: Hoe verder jy van Kaapstad gewoon het, hoe sterker was die invloed van Afrikaans en hoe swakker die invloed van Hollands. Die Kapenaars het steeds kontak gehad met die suiwer Hollands van die besoekende matrose, terwyl die mense in Stellenbosch minder kontak gehad het en dus ’n groter rol gespeel het in die ontwikkeling van Afrikaans.
Natuurlik het die Kapenaars neergesien op die Stellenbossers. Die Engelse het ook neergesien op Afrikaans en koerante soos The Star, The Argus en The Cape Times het neerhalend na die taal verwys.
Maar die grootste teenstanders van Afrikaans was die beter opgevoede Afrikaners. Dit is in die Kaap beskou as ’n “hotnotstaal” vir ongeletterdes en plaasmense.
Teen die tyd van die Groot Trek in 1838 was daar reeds drie baie herkenbare vorms van Afrikaans. Kaapse Afrikaans is sterk beïnvloed deur die taal van die Maleisiese slawe wat gebroke Portugees ingesluit het. Oranjerivier-Afrikaans het sterk invloede van Khoi en die dialekte van Namakwaland en Griekwaland-Wes gehad. Oosgrens-Afrikaans is hoofsaaklik gepraat deur die boere wat deur die Oos-Kaap na Natal getrek het.
Maar die grootste ontwikkeling in Afrikaans het gekom danksy die Moslems.
Moslems in die Kaapkolonie is die eerste keer in 1804 toegelaat om hul godsdiens openlik te beoefen. Die gebruik van Afrikaans het gehelp om dié diverse gemeenskap te verenig.
In 1815 is daar begin om Maleis in Moslem-skole in die Kaap te vervang deur Afrikaans. Afrikaans is geskryf in die Arabiese alfabet. Dit het die taal ’n groot hupstoot gegee en gelei tot wat vandag Kaaps genoem word.
Teen 1840 is die eerste Afrikaanse instruksies vir die Moslem-geloof gepubliseer en in skole gebruik. Hulle het egter steeds die Arabiese alfabet gebruik en dit foneties geskryf. Teen dié tyd was ’n derde van alle Kapenaars Moslems. Alle lees- en skryfoefeninge in die skole is op dié manier gedoen en die instruksieboeke is “koplesboeke” genoem.
In 1856 het die Kaapse drukker M.C. Schonegevel die eerste boek in Afrikaans gedruk: Sjeik Ahmad al-Ishmuni se The Book of the Firm Declaration Regarding the Explanation of the Matters of Religion (Engelse vertaling).
Abu Bakar Effendi, ’n Moslem-heilige van Turkye, is Kaap toe gestuur om die godsdiensverskille tussen die Maleiers in die Kaap te kom oplos. Hy was in 1860 hier en dis sy aangepaste alfabet, Arabies-Afrikaans, wat die voertaal onder Moslems geword het. Sy eerste Afrikaanse publikasie is in 1860 in Istanboel gedruk.
Een ding wat ons moet onthou, is dat die amptelike voertaal in die Kaap in hierdie stadium steeds Hollands was. In die regering, die howe en die skole is Hollands gebruik. Baie min mense kon dit egter vlot praat en nog minder kon dit skryf.
Arnoldus Pannevis het in 1874 in De Zuid Afrikaan ’n artikel geskryf getiteld “Is die Afferkaans wesenlijk een taal?” Pannevis, ’n Hollandse immigrant, het dit opgevolg met ’n brief aan die British and Foreign Bible Society waarin hy sy misnoeë uitspreek oor die feit dat die meeste mense nie meer die Bybel in Hollands kon verstaan nie. Hy het aanbeveel dat ds. S.J. du Toit van die Paarl aangestel word om ’n vertaling in Afrikaans te doen.
Du Toit het op 14 Augustus 1875 ’n klomp invloedryke mense bymekaargekry en die Bybel-vertaling is eers laat vaar (en sou uiteindelik eers in 1933 kom). Daar is besluit om die taal en die geleentheid eerder te gebruik om Afrikaners te verenig om die Britse politieke, kulturele en ekonomiese oorheersing teen te staan. Dit het gelei tot die stigting van die Genootskap van Regte Afrikaners.
Hulle het besluit om die taal aan die nasionaliteit van die volk te koppel. Hulle wou nie hê dat “Hottentots-Afrikaans die norm raak nie”. Hulle het besluit dat die “beskaafde deel van Afrikaans” geformuleer word.
Dit het gelei tot die publikasie van die eerste stel reëls vir grammatika en spelling en godsdiens- en geskiedenistraktate. Die Afrikanerbond, wat Du Toit in 1879 gestig het, was die eerste politieke party wat die daarstelling van Christelik-nasionale onderwys nagestreef het. Sy mondstuk, Die Afrikaanse Patriot, is die eerste keer op 15 Januarie 1876 gepubliseer.
Met die publikasie van hierdie reëls is Kaaps uitgesluit. Kaaps is dus gesien as ’n dialek, al was Hendrik Bibault en Oude Ram die eerste wat na hulself as Afrikaners verwys het.
Ná die Anglo-Boereoorlog van 1899–1902 wat allerweë beskou word as Afrika se eerste “vryheidsoorlog”, was Engels die amptelike voertaal en Afrikaans is verbied in alle amptelike kommunikasie van die regering. Dit was die pogings van Louis Botha en Jan Smuts tydens die Nasionale Konvensie in 1908 en 1909 (hul weergawe van Kodesa waar die grondwet van die Unie van Suid-Afrika opgestel is) wat bepaal het dat Hollands dieselfde status as Engels geniet. Kort hierna is die ontwikkeling van Afrikaans in skole versnel om meer mense geletterd te maak. Teen 1915 het slegs 15% van alle Afrikaanse kinders onderrig hoër as st. 5 (gr. 7) gehad.
Daar het steeds ’n stigma aan Afrikaans gekleef. Daar was min geskrewe werke en dis beskou as ’n armmanstaal. Tog was daar ’n sterk gevoel dat Afrikaans Hollands moes vervang, aangesien dit die taal was wat aan moedersknie geleer is.
Hier kom C.J. Langenhoven in die prentjie. Hierdie onbekende prokureur van Oudtshoorn het in 1910 sy kredo gepubliseer waarin hy dominees aangemoedig het om afstand te doen van die Hooghollands wat op die preekstoel gebruik is. Hy het Afrikaans as “ons grootste eer en besitting” bestempel. Hy was trots op die feit dat dit op plaaslike bodem geskep is.
Die Afrikaner-nasionaliste het besef hul taal maak hulle anders as Engelse mense. Dit was ’n waterskeidingsoomblik.
Jan Hendrik Hofmeyr de Waal, die skrywer van die eerste Afrikaanse roman, was een van die min taalaktiviste wat wou hê die term “Afrikaner” moet mense van alle kleure insluit. Hy het die stryd gesien as een tussen Afrikaners en die Engelse imperialiste en mynmagnate. Hy het sterk standpunt ingeneem dat mense nie die bruin gemeenskap teen die Afrikaner laat draai nie. “Die twee groepe,” het hy gesê, “praat dieselfde taal en het dieselfde liefde vir Suid-Afrika.”
In sy eerste uitgawe in 1931 het einste Die Taalgenoot wat jy vandag nog lees, uit sy pad gegaan om eweneens te beklemtoon dat die bevordering van Afrikaans nie beperk is tot wit mense nie.
Dit was egter ’n minderheidsopinie en teen die vroeë dertigerjare het die Nasionale Party die bedreiging van die Verenigde Party (wat heelwat bruin steun geniet het), probeer neutraliseer deur bruin kiesers van die kieserslys te verwyder.
In dieselfde tyd het Afrikaans as taal sy merk begin maak in gevorderde navorsing in die kunste en geesteswetenskappe. Afrikaans was besig om ’n regte taal te word.
Die Afrikaner, wat tot die laat 1800’s grotendeels ’n boerevolk was, is stad toe gedwing deur ’n verskeidenheid sosio-ekonomiese gebeure. Die Britte se verskroeide-aarde-beleid tydens die Anglo-Boereoorlog was een. Die runderpes, die Groot Griep en die Groot Depressie het ook daartoe bygedra dat die Afrikaner sy heil in die stede gaan soek het.
In 1904 het slegs 6% van Afrikaners in stede gewoon; teen 1936 was dit 44% en teen 1960 76%.
Omdat hulle ongeleerd was en net geskik vir handearbeid, moes hulle aanvanklik meeding met swart mense en Engelse. Saam met die frustrasie van verstedeliking het maatskaplike
