op die ruit dood.
Hoofstuk 9
Met die aanvang van die herfs word Sorgenfrei se lewende hawe opgeveil. Die kleiner meubelstukke, waaraan kaartjies geheg is, is op die voorstoep uitgedra en die porselein, die kosbare silwerware en die huisornamente is op tafels onder die akkerbome uitgestal. Die vendusie-bedrywighede is al sedert die eerste daglig aan die gang, en dit raak elkeen op Sorgenfrei anders.
Vir April Sardyn wat sy pronkperde na die opslaankamp by die huis moet uitkeer, is dit asof die oordeelsdag aangebreek het. Van waar hy staan kan hy sien hoe Saar, tweede in bevel naas Ma-Fytjie, tee aandra na die dorpenaars wat peuter met al nooi Lisha se mooi goeters wat uitgestal is. Links van hom ginnegaap Toefie met twee van die vendusiehelpers; April verlustig hom in die wete dat Hans-Kaap haar vanaand goed sal bykom daaroor.
Hans-Kaap en Toefie is bereid om aan te bly, bereid om te werk vir die uitlandse man met sy kaalkop wat nou daar oorkant praat met seur John. Hy wat April is, sal nie vir hom werk nie. Nooit ooit nie. Hy en Ma-Fytjie sal saamgaan Johannesburg toe – waar die duiwelse plek ook al is.
Klein-Toefie staan haar lintgetooide varkstertjies en spieël in die silwer weerkaatsing van die koffiepot. Ma-Fytjie klop haar op die kop.
“Sie jy ophou, meisiekind! Ydelheid is die ou duiwel se neusring!” sis sy. “Weg is jy!” en sy gee die kind ’n stampie. “Loop sê tant Saar moet nog toebrode bring. Hier is meer mense as met die dorpsnagmaal! Ongeleerde goed!”
Fya sien die afslaer en sy assistente op die stoep verskyn. Die vendusie sal aanstons begin, dink sy met ’n seer hart. Haar ou oë soek tussen die mense na haar geliefde nooientjie Lisha. Sy sien haar nie, maar wel vir Deborah wat bleek en uitdrukkingloos eenkant staan en kyk na die dorpenaars wat hulle erfstukke betas en dit luidkeels onder mekaar bespreek.
Ma-Fytjie stoomroller vir haar ’n pad na Deborah toe oop. “Jy moet jou mammie hier wegkry. Sy sal sweerlik doodgaan van die seer,” sê sy onderlangs.
Ek ook, dink Deborah. Of miskien is ek al klaar dood. Wat bly oor nadat hierdie spul hiënas Sorgenfrei gestroop het van alles? Maar sy noem dit nie aan Ma-Fytjie nie; sy knik net en draai weg om haar ma te gaan soek.
Sy vind Alisha in die roostuin, van waar sy die malende vendusiegangers wat oral saamdrom om haar besittings dophou. Deborah haak haar arm deur dié van haar ma.
“Kom, Mamma,” sê sy saggies. “Kom saam met my.”
Maar Alisha bly vasgenael staan. Toe sy praat, is dit asof haar lippe skaars roer. “Alles wat ons het … Kyk hoe is dit oopgevlek voor almal …”
“Laat ons hulle nie boonop die voorreg gee om hulle te verlustig in ons seerkry nie, Ma. Komaan!”
Beslis draai sy haar ma om, maar nie voordat die vendusieklok se skel klank van die stoep af opklink nie. Deborah voel ’n rukbeweging in haar moeder se lyf, maar Alisha draai nie om nie. Sy kyk ook nie weer terug nie, selfs nie eens toe hulle die afslaer ver weg die kristalbak wat Alisha as trougeskenk van die Kaapse goewerneur ontvang het, vir die omstanders hoor aanprys nie.
Deborah lei haar ma oor die welige kweek na haar eie wegkruipplek by die ou dam, verskuil onder die takke van die kaalwordende wilgerbome. Daar laat sy haar op een van die omgevalle boomstompe sit. Die stilte hang swaar tussen moeder en dogter. Ná die dag toe Deborah op die dorp by Willemse en Waleski was – ’n besoek waarvan Alisha nooit sal weet nie – het hulle maar min met mekaar gepraat.
Noudat sy na die verwese maar tog nog trotse gesig van haar ma kyk en die hartseer spore opmerk wat die afgelope maande nagelaat het, voel sy skuldig. Sou haar pa nie van haar verwag het om ten spyte van wat haar ma in haar swakheid toegelaat het, meer vergewensgesind te wees nie, meer beskermend teenoor die mens wat hy so liefgehad het? Die wrokkigheid knoop weer saam toe sy aan hom dink. As haar pa nog geleef het, sou dit wat vandag plaasvind, nooit gebeur het nie. Sy onderdruk haar gedagtes en probeer ongemaklik ’n gesprek aanknoop met haar ma.
“Ma … ek is jammer. Ek bedoel, ek was oorstuur die laaste ruk.”
Alisha sit lank in stilte voor sy praat. “Jy het rede daartoe gehad.” Sy dwing haar trane met moeite terug en probeer die gesprek verander. “Johannesburg is so ver, maar miskien, as ons eers daar is … John sê hy het reeds goeie kennisse daar … die vooruitsigte, sê hy, is glo baie goed.”
Deborah wil nie meer hoor nie. Sy staan op, loop ’n entjie weg en tel ’n klip op wat sy driftig in die dam slinger. Sy kyk hoe die rimpelinge wyer en wyer uitkring op die oppervlakte.
Alisha besef dadelik dat sy ’n fout gemaak deur John se naam te noem. Sy roep saggies na Deborah, maar kry geen antwoord nie.
Alisha gaan staan langs haar dogter. Al twee se oë rus op die silwer oppervlakte van die dam. Net die kwetterende voëls in die wilgers onderbreek die stilte. Uiteindelik is dit Alisha wat eerste praat.
“As jy nie wil nie, hoef jy nie saam te gaan nie.” Sy kies haar woorde nou versigtiger. “Ek het met Oudominee gepraat. Hy sal vir jou losies reël op die dorp. Die skool het glo iemand soos jy nodig …”
Al wat op haar woorde volg is ’n bot stilte. Dit maak haar nog senuweeagtiger. Sy probeer verduidelik.
“Jy hou nie van John nie en niemand kan jou seker verkwalik nie. Jy hou ook nie van die idee om Johannesburg toe te gaan nie. Daarom het ek gedink –”
“Hou Má van die idee van daardie godverlate plek!”
Alisha antwoord nie, want sy het geen antwoord nie. Sy draai weg en kyk na die bleshoendertjies wat rustig in V-formasie op die watervlak seil.
“Ma, laat ons op die dorp agterbly. Ek sal vir ons sorg.”
Alisha se blik bly steeds gerig op die bleshoendertjies. Hoe sal sy haar kind antwoord? Hoe verduidelik sy iets wat sy self nie eens kan verstaan nie? Hierdie totale verslaafdheid van een mens aan ’n ander? Buitendien, sy en John is nou deur die nuwe lewe in haar skoot onafskeidbaar aan mekaar gebonde.
In die gestroopte voorkamer staan Klein-Toefie, vinger in die mond, en kyk na die vreemde bruin mense van die dorp wat die staanhorlosie van oorle-seur Von Albein, seur Heinrich se grootoupa, begin uitdra.
Die kind gaan loer by die venster deur die kantgordyne. Sy sien die afslaer wat met sy rug na haar gekeer staan. Hy praat so vinnig soos ’n woer-woer-orreltjie. “Toegeslaan op meneer O’Brian. ’n Uitstekende kopie, as ek so mag sê …”
Sy sien hoe hy die twee manne met die horlosie nader wink. “Ja, bring nader! Versigtig!”
Die manne sit die horlosie langs hom neer.
“Dames en here, u sal toegee dat wat u vandag hier sien, nie aldag in ons distrik onder die hamer kom nie. Hier het ons ’n pragstuk uit Duitsland, reeds ’n eeu en ’n half in die familie se besit. Let op die delikate houtsneewerk van die figuurtjies om die gesig van die horlosie. En dit is suiwer vier-en-twintig karaat goud wat u hier sien in die inlegwerk, ’n meesterstuk, voorwaar goed genoeg vir ’n prins! Aha, ja, daar sien ek ’n hand! Weer meneer Waleski. Gee my ’n bod vir hierdie pronkstuk …”
“Waar is mevrou, Klein-Toefie?” Klein-Toefie wip van skrik toe John skielik agter haar praat. Hy lag vir die oorlamse kind. Maar Klein-Toefie laat nie op haar wag nie; sy beloon hom dadelik met ’n hupse buiginkie.
“Nie
