bevat drie temas, en ’n ingewikkelde kontrapuntale verwerking lei tot ’n pragtige coda. III. Allegro energico ’n Virtuose meesterstuk waarin die solis met dubbelgrepe en trillers alles uithaal.
BRUCKNER, ANTON (4 Sept 1824–11 Okt 1896) Oostenrykse komponis. Bruckner is op ’n klein dorpie, Ansfelden, gebore en hy sou op verskeie afgeleë dorpies waar sy pa onderwyser was, grootword. Bruckner het self ook onderwyser geword en later “voorlopige” orrelis in die klooster St Florian, waar hy as kind koorknaap en leerling was. Hier skryf hy sy eerste karakteristieke werk, die Requiem in D min. In 1851 word hy “amptelik” aangestel in die orrelpos. Hy sou ’n beroemde orrelis word wat baie konsertreise onderneem het, ook na die buiteland, o.m. Londen, en was veral bekend om sy vermoë tot improvisasie.
’n Kenmerk van Bruckner se persoonlikheid was ’n gebrek aan selfvertroue, ’n onsekerheid oor sy eie rigting. Selfs in 1853 nog het hy aansoek gedoen om ’n klerklike pos in die staatsdiens, onseker of musiek sy ware rigting is. Hy was ook daarop gesteld om getoets en beoordeel te word, om diplomas of getuigskrifte te kry. Nadat hy hom eers deur ’n komitee van drie deskundiges bevoeg laat verklaar het, word hy in 1855 orrelis aan die katedraal van Linz. Hier kry hy ’n beskermheer in die persoon van biskop Rudigier, wat waardering vir sy werk het en hom komposisieles in Wenen laat neem. Na jare lange studie kry hy ’n getuigskrif dat hy ’n meester van sy vak is. Nou neem hy les in vormleer by ’n bewonderaar van Wagner, in wie se ban hy kom. Hy ontmoet Wagner ook by die eerste opvoering van Tristan und Isolde.
In 1866 gaan hy ná ’n senuwee-ineenstorting na Wenen waar hy sy voormalige leermeester Sechter opvolg as dosent aan die konservatorium. In Wenen skryf hy sy groot werke, die simfonieë no 2 tot 9 en die Te Deum, en hersien hy sy Simfonie no 1 grondig. Sy bewondering vir Wagner was byna grensloos en die Simfonie no 3 is ook aan hom opgedra. Dit het veroorsaak dat hierdie eintlik wêreldvreemde man ingesleep is by die heftige vete tussen die aanhangers van Brahms en Wagner. Ten spyte van die bemoeienisse van dirigente soos Nikisch en Mahler was sy werk aanvanklik nie in Wenen gewild nie. Vandag word dit hoofsaaklik in die Duitssprekende lande en in Nederland gereeld uitgevoer.
Bruckner se simfonieë is almal besonder lank en ryklik georkestreer. Sy orkestrasie het veel te danke aan die toon van die orrel en Wagner se invloed. Hulle is ernstig, selfs somber.
Simfonie no 4 in E-mol (64 min) Bruckner het dit self die “Romantiese” genoem. I. Allegro molto moderato Die beweging het ’n pastorale sfeer. Die eerste tema word deur horings teen ’n ruisende strykeragtergrond gespeel en deur blasers herhaal. Die tweede tema is in die strykers. Die derde tema herinner aan Beethoven se *Simfonie no 6. Die slot is magtig en groots. II. Andante In hierdie beweging is die strykers op die voorgrond, eers die tjello’s met die eerste tema en dan die altviole met die tweede. ’n Weemoedige beweging – die temas kan selfs klaend genoem word. III. Scherzo: Bewegt (Lewendig) Bruckner het Italiaanse en Duitse terme gemeng. Die jagklanke van hierdie scherzo verstewig die pastorale aard van die simfonie, des te meer nog die trio in die vorm van ’n Ländler. IV. Mässig bewegt (Matig lewendig) Hierdie beweging is glo aanvanklik deur die komponis self as ’n volksfees beskryf. Daar is herinneringe aan die eerste en tweede bewegings.
Simfonie no 7 in E (65 min) Bruckner se mees gespeelde werk. I. Allegro moderato Die begin van die werk laat mens besef waarom hierdie simfonie al skertsend die tremolo simfonie genoem is. Die eerste tema ontvou klimakties teen ’n sterk tremolo agtergrond van viole, horings en tjello’s. Die tweede tema volg besonder gou vir Bruckner en is sterk Wagneriaans. II. Adagio: sehr feierlich und langsam Van hierdie “uiters plegtige en stadige” beweging word soms beweer dat dit ’n treurmars by Wagner se dood is, maar dit is in werklikheid vier maande voor die gebeurtenis gekomponeer. Uiters Wagneriaans is dit inderdaad, o.m. deur die eerste gebruik deur iemand anders as Wagner van die sg. Wagner- of Bayreuth-tuba, ’n instrument met ’n klanktoon tussen die horing en die tromboon. Hierdie tubas speel die eerste tema, en viole die tweede. ’n Treursang is hierdie beweging inderdaad – seker Bruckner se gewildste komposisie. III. Scherzo ’n Spookagtige, beangstigende scherzo met ’n vreemde ritmiek, waarvoor ’n meer liriese trio, byna in die styl van Schubert, verligting bring. Die scherzo word na ’n lang stilte noot vir noot herhaal. IV. Finale Weer die sidderende tremolo viole wat ’n nogal opgewekte beweging inlui. Die eerste tema is breed en uitgesponne met ’n koraalagtige kontras in die tweede tema. Die Wagner-tubas maak weer hul verskyning. In die triomfantelike slot word die hooftema uit die eerste beweging na vore gebring.
Simfonie no 8 in C min (80 min) Dit is Bruckner se langste simfonie, maar dit is uitstekend ontvang by sy eerste uitvoering. I. Allegro moderato Na ’n tremolo in die viole word die hooftema deur altviole, tjello’s en basviole aangekondig. Die tweede tema word deur die viole gespeel en die derde deur horings, klarinette en fluite met pizzicato begeleiding. ’n Monumentale kontrapuntale ontwikkeling lei tot ’n wegsterwende slot. II. Scherzo: Allegro moderato: Langsam Altviole en tjello’s speel ’n enigsins onelegante tema, terwyl die trio ’n gelukkige, byna dromerige sfeer adem. Hier gebruik Bruckner die eerste keer ’n harp. III. Adagio: Feierlich langsam, doch nicht schleppend (Feestelik en stadig, maar nie sleperig nie) Dit is een van die langste bewegings in die simfoniese literatuur (22 min). Dit het ’n intieme en koesterende sfeer, geskep deur die strykers, maar dan kom daar toenemend Wagneriaanse elemente by met horingfanfares wat aan Siegfried herinner. IV. Feierlich, nicht schnell (Feestelik, nie vinnig nie) ’n Feestelike tema in die koperblasers weerklink bo die ritmiese onderbou van die strykers. Die sangerige tweede tema word deur die horings gespeel, begelei deur die viole en altviole. Alles lei tot ’n magtige klimaks waarin die hooftemas uit al die bewegings opklink.
Simfonie no 9 in D min (75 min) Hierdie onvoltooide simfonie is deur die komponis “aan die liewe Here gewy”. I. Feierlich (misterioso) Na ’n inleiding word die eerste tema unisono deur die volle orkes gespeel; die tweede, innige tema volg in die viole. Die beweging is nie in die gewone sonatevorm nie en in die coda hoor mens alleen die eerste tema. II. Scherzo ’n Vreemde plasing van die scherzo, tradisioneel die derde beweging. Na ’n dissonant-akkoord deur blasers volg ’n beweging vol demoniese ritmes; ook die trio is onrustig. III. Adagio Na fanfares begin ’n stadige, dalende tema deur die Wagner-tubas. Strykers speel ’n tweede tema; die temas word gelyktydig ontwikkel en die beweging (en die onvoltooide simfonie) eindig pizzicato.
Buffa/o Komies, soos in basso buffo of opera buffa.
BULL, JOHN (1563–12/13 Mrt 1628) Engelse komponis, bekend om sy volksliedjies en -danse. Hoewel hy ’n lied met die titel God save the King gekomponeer het, is dit nie die Britse volkslied nie, en dié nasionale eer word verkeerdelik aan John Bull toegeskryf. Vir Afrikaanse lesers is dit nogal ironies dat hy die laaste elf jaar van sy lewe orrelis in Antwerpen was, daar begrawe is, en ’n Middelnederlandse teks getoonset het: Den lustelijken Meij.
BÜLOW, HANS VON (8 Jan 1830–12 Feb 1894) Duitse dirigent. Hy het ’n enorme rol gespeel in die bevordering van die musiek van eietydse komponiste soos Liszt (met wie se dogter hy ’n tyd lank getroud was), Wagner, Tsjaikofski en R. Strauss.
Burlesk Humoristies, koddig, met ’n satiriese ondertoon.
BUSONI, FERRUCCIO (1 Apr 1866–27 Jul 1924) Italiaanse komponis. Busoni het hoofsaaklik in Berlyn gewoon. Sy groots opgesette opera, Doktor Faust, is nooit voltooi nie. Busoni het verbasend baie gekomponeer, veral vir klavier, maar die musiek word selde gehoor. Hy was ’n beroemde virtuoos, en het baie verwerkings van Bach e.a. gemaak, wat vandag nog gespeel word.
BUTTERWORTH, GEORGE (12 Jul 1885–5 Aug 1916) Engelse komponis. Hy het ’n groot belangstelling in die Engelse volksmusiek gehad. Sy bekendste werk is die orkesrapsodie A Shropshire lad, ingegee deur die poësie van Housman. Hy het in die Eerste Wêreldoorlog gesneuwel; die Military Cross is postuum aan hom toegeken.
BUXTEHUDE, DIDERIK (1637–9 Mei 1707) Deense komponis. Hy was ’n vermaarde orrelis en J.S. Bach het 350 km ver geloop om na hom te luister. Hy het veral orrelwerke, kantates e.d.m. gekomponeer.
