gedrae musiek met singende viole. Die inleiding word verder in die beweging gebruik. Die eerste tema is passievol en meesleurend, die tweede meer bruusk. II. Andante sostenuto ’n Pragtige, melodieryke beweging waarvan die weemoedige aard byna passievol deur die strykers verklank word en eindig met ’n pragtige vioolsolo. III. Un poco allegretto e grazioso Dit is in scherzo-vorm, maar glad nie in Beethoven se styl nie. Dit is ’n grasievolle, ryklik melodieuse beweging waarin die klarinet ’n belangrike rol speel. IV. Adagio – Più andante – Allegro non troppo Herinneringe uit die eerste beweging kom na vore en ’n pragtige horinggeskal, aangevul deur fagotte en trombone, lei tot ’n majestueuse marsagtige koraal deur die strykers.
Simfonie no 2 in D, op 73 (40 min) Sommige skrywers, steeds behep met die Beethoven-voortsetting, noem hierdie werk Brahms se “Pastorale” simfonie. Dit is net ’n jaar na Simfonie no 1 voltooi. I. Allegro non troppo Na enkele note in diep strykers, volg ’n horingroep wat dadelik die landelike sfeer optower; die stemming word behou in die tweede tema (altviole en tjello’s). Die chromatiek van die dromerige coda laat mens besef dat die afstand tussen Brahms en Wagner tog nie so groot was nie. II. Adagio non troppo Nie so vredig en landelik nie. ’n Nogal sombere dubbeltema deur tjello’s en fagotte open die deel en na ’n kort fugato bring ’n gesinkopeerde dansdeel afwisseling, maar die somber stemming keer terug. III. Allegretto grazioso Nie heeltemal ’n scherzo nie, maar weer ’n landelike sfeer met hobo’s en pizzicato tjello’s wat die hoofrol speel. IV. Allegro con spirito ’n Opgeruimde beweging met ’n nogal konvensionele eerste tema gevolg deur ’n ingetoë mars wat ’n verwantskap toon met die slot van Simfonie no 1. ’n Pragtige klimaks bring die simfonie tot ’n einde.
Simfonie no 3 in F op 90 (32 min) Aanvanklik is daar, in die geloof dat Brahms Beethoven in alle opsigte opvolg, geprobeer om hierdie simfonie Brahms se Eroica te noem, maar geen ooreenkoms of vergelyking met Beethoven se Derde is moontlik nie. Die simfonie is gebaseer op die note-motto F-A-F (Frei aber froh – Vry maar vrolik); soms word die A A-mol. I. Allegro con brio Nadat die motto gehoor is, speel die viole ’n ritmies versteurde eerste tema. Die tweede tema herinner aan Wagner se *Tannhäuser. II. Andante semplice Blaasinstrumente skep ’n pastorale sfeer; daar is in die klarinet ’n herinnering aan die motto. III. Poco allegretto ’n Elegiese melodie in die tjello’s staan in kontras met ritmiese dansfigure van die viole en altviole. Die beweging het ’n volksliedagtige aard. IV. Allegro ’n Stormagtige eerste tema, wat baie veranderinge ondergaan, lei tot ’n kalmer coda en aan die slot word, na die F-A-F-motto, die eerste tema van die eerste beweging teruggebring wat ’n eenheid aan die werk verleen.
Simfonie no 4 in E min op 98 (43 min) ’n Herfssimfonie, is hierdie werk al genoem. Dit het ’n statige gang, soos ’n breë rivier, rustig en kalm. I. Allegro non troppo ’n Pragtige, liriese beweging met ’n hooftema wat unisono klink en herinner aan ’n oomblik uit die stadige beweging van Beethoven se *Hammerklavier-sonate. Die tweede tema is forser en die beweging eindig sterk met trompette en pouke. II. Andante moderato Die horing blaas ’n antieke melodie wat deur ander instrumente oorgeneem word; dit herinner aan ’n Middeleeuse ballade, en die klanke verdwyn in die verte. III. Allegro giocoso ’n Robuuste beweging in die scherzo-gees maar nie in die vorm nie; trouens, dit is in beknopte sonate-vorm. IV. Allegro energico e passionato ’n Magistrale *chaconne, gegrond op ’n chromaties gewysigde vorm van die ciacona uit Bach se Kantate no 150. Die tema bestaan uit agt note, elk ’n volle maat lank, en daarop volg 30 variasies, elk, soos die tema, agt mate lank. Dit is een van Brahms se mees manjifieke konstruksies.
Variasies op ’n Tema van Haydn op 56a (17 min) Die tema vir hierdie stel variasies kom uit ’n Divertimento vir blasers van Haydn wat bekend staan as die St Antonius-koraal. Dit was Brahms se eerste groots opgesette werk vir die orkes. Daar is agt variasies met ’n coda in die vorm van ’n *passacaglia. Brahms het die komposisie ook vir twee klaviere verwerk (op 56b).
SOLO EN ORKES
Brahms het twee klavierconcerto’s, ’n vioolconcerto en ’n dubbelconcerto vir viool en tjello gekomponeer. Al vier is vandag nog standaardwerke in die repertoire van die verskillende soliste.
Dubbelconcerto vir viool en tjello in A min op 102 (35 min) Dit is Brahms se laaste werk in die concerto-vorm en het gehelp om ’n versoening te bewerkstellig tussen hom en sy ou vriend Joseph Joachim. Aanvanklik was die openbare reaksie terughoudend, maar in die twintigste eeu het die Dubbelconcerto gewild geword. I. Allegro Na ’n kort orkesinleiding speel die twee solo’s ’n kort onbegeleide passasie en hierna stel die orkes in ’n uitgebreide seksie die tematiese materiaal van die beweging bekend. II. Andante ’n Liriese beweging wat mens aan ’n kunslied laat dink. Die soliste speel die melodie in oktawe en die sangerige tema word ook in omgekeerde vorm aangebied. III. Vivace non troppo ’n Opgewekte rondo in ’n lewendige dansvorm, vol vernuftige tussenwerking van die drie hooftemas. Volle geleentheid word hier aan die virtuositeit van die soliste gegee.
Klavierconcerto no 1 in D min op 15 (50 min) Dit was Brahms se eerste groots opgesette werk van simfoniese omvang. Dit het ’n lang ontstaansgeskiedenis gehad en was nie ’n sukses met die eerste uitvoering nie. I. Maestoso Dramatiese orkesakkoorde lui die concerto in, ’n byna omgekeerde weergawe van die begin van Beethoven se *Concerto no 3. Trillers in orkes en klavier verleen ’n verdere gevoel van beangstiging. Die tweede tema is in betowerende liriese toon. II. Adagio Die stadige beweging kan beskou word as ’n huldeblyk aan Brahms se gestorwe vriend Schumann. Twee pragtige temas word onderskeidelik deur gedempte strykers en klarinette aangekondig en liries ontwikkel. III. Allegro non troppo Die rondo staan in skerp teenstelling tot die eerste beweging en toon Hongaarse invloed.
Klavierconcerto no 2 in B-mol op 83 (52 min) Die werk is twintig jaar ná die Concerto no 1 voltooi en is een van die langste en indrukwekkendste werke in die repertoire. Dit bestaan uit vier bewegings, ongewoon in ’n concerto. I. Allegro non troppo ’n Groter teenstelling as dié tussen die begin van hierdie concerto en sy voorganger kan mens jou nouliks voorstel. ’n Byna weemoedige, vraende inset deur die horing ontlok ’n ewe liriese reaksie aan die klavier en ’n idilliese vredigheid oorheers die beweging. II. Allegro appassionato ’n Scherzo, in geen maklik omskryfbare vorm nie, maar vol melodieë en lewendigheid. III. Andante Een van Brahms se lieflikste skeppings. Die beweging begin met ’n pragtige melodie gespeel deur ’n solotjello waarby die klavier later aansluit. Die musiek is oënskynlik improviserend, maar is besonder heg gebou. IV. Allegretto grazioso ’n Lighartige slot vir ’n meesterstuk, met herinneringe aan sigeunermusiek.
Vioolconcerto in D op 77 (41 min) Brahms se openbare musieklewe het saam met die violis Reményi begin en later was hy bevriend met Joachim. Hy sou dus aangetrokke wees tot die viool, maar op sy eie ingewikkelde manier, wat daartoe gelei het dat hierdie concerto indertyd ’n concerto téén die viool genoem is. I. Allegro ma non troppo Die twee hooftemas word gou gekonstateer deur onderskeidelik die strykers en die hobo’s; dan maak die solis met ’n passievolle uitbarsting sy intrede en ’n lang beweging van sowat 23 minute ontgin al die moontlikhede van musiek en instrument. II. Adagio ’n Liriese beweging, melodieryk en pastoraal in aanvanklike stemming. Die soloviool speel ornamentasies rondom die melodie van die hooftema wat deur die hobo ingelei word. III. Allegro giocoso ma non troppo vivace Dit is seker die langste tempo-aanwysing wat Brahms in ’n simfoniese werk gegee het en moet derhalwe noukeurig gevolg word. ’n Eg Hongaarse rondo met dubbelgrepe vir die viool en vol vindingryke wisselinge van die twee temas.
KAMERMUSIEK
Brahms het ’n aansienlike hoeveelheid kamermusiek geskryf, hoewel nie naastenby soveel soos Mozart of Beethoven nie. Daar is twee stryksekstette, drie strykkwintette, drie strykkwartette, twee klavierkwartette, drie klaviertrio’s, twee klarinetsonates, twee tjellosonates en drie vioolsonates. Daar is ook ’n horingtrio en ’n klaviertrio. Die twee werke wat egter die meeste gehoor word, is die kwintette vir vier strykers plus ’n ander instrument.
Klarinetkwintet in B min op 115 (37 min) I. Allegro Eers nadat die strykers die inleiding gespeel het, laat die klarinet die eerste note klink in ’n werk van
