ion>
D. SLEIGH
EILANDE
TAFELBERG
Vir Michel en Peggy Espitalier-Noël
STEMME UIT DIE SEE
… verlatenheid was oor die diepte
Sewe van ons, of minstens sewe, het van voor haar geboorte tot ná haar dood dieselfde vrou in die hart gedra. Liefgehad? Daarvan weet ek nie. Ek weet van die woord se bestaan, en die hart sal wel ’n naam daarvoor hê, maar sy betekenis bly ’n ongekaarte baai wat elkeen self moet peil. Die meeste van ons vaar in, hoop op goeie bodem waar ons tevrede kan vertoef en ververs, en vind uit die getye wissel van maan tot maan, daar vloei vreemde en onverwagte strome, en die inwoners is nie altyd vriendelik nie. Soveel weet ons. Ander, soos Daniel Zaaijman, wat sy storie self sal vertel, kan moontlik met groter sekerheid sê. Of dalk nie. Liefgehad! Wie van ons sou erken as dit so was? Ons was soldate, ’n beeswagter, matrose, ’n klerk, mense met min emosie in ons woordeskat en bitter, bitter min emosie in ons lewens, behalwe vrees en woede.
Die sewe wat ek ken, was haar pa, Peter Havgard, en na hom Hans Michiel, die soldaat voor wie sy grootgeword het. Dan haar stiefpa, Bart, die visser. Dan advokaat Deneyn, meer geleerd as die meeste, maar die een wie se peiling van die ongekaarte reede ek die minste vertrou. Na hom die kuiper Daniel Zaaijman wat haar getrou het tot die dood. Beslis ook Jan Vos, soos ’n slaaf oor arbeid geboë, en moontlik Sven Telleson, laag gebore en deur drank verwoes. En ek, die klerk, wat nie kan verduidelik hoe ek oor haar voel nie. Onmoontlik? Ek het haar nooit ontmoet nie. Dit is net verlange, maar verlange is ’n sentiment, ’n droom, en kan nie liefde wees nie. Hoe sal een soos ek weet? Ek staan voor ’n beeld van ’n vrou en vra: Wie was jy? Ek gaan op reis, vind nog ’n beeld van dieselfde persoon deur ’n ander geskilder, en vra weer: En jy? Voor my lê nog ’n pad, nog ’n brug, nog ’n herberg met ’n bidkapel, weer dieselfde beeld, weer die vraag.
Dit is van mans wat ek vertel. Ek het dié uitgesoek wat haar gedra het in die hart, van voor haar geboorte af tot ná haar einde. Hulle het gehelp om die klein vlotjie drywend te hou. Tot ná haar dood, en die verpligting was op my, want mense sterf eers werklik as hulle nie meer onthou word nie.
Eindelik die see, die groen vrugwater waarin ons dryf, en gedryf het. Daarin woon leviatan, en daarop, en daarnaas gestrand, mense soos skuim. Hulle roep uit die see, en dit is haar naam wat ek hoor: moeder van baie, vriend van sondaars en gestrande siele, ons dogter, vriendin. Ook Autshumao roep uit die see. Van hulle vertel ek.
1
DIE ANDERSMAAK VAN CHIEF HARRY
Tien, twaalf jaar voor die wyebroek hier kom bou het, word Autshumao een rooi sonop leier van die Goringhaicona. Hy het oor die duin geloop see toe, asof hy nooit die dooies of die oorlewendes agter hom geken het nie. Hy loop bebloed, verneder en beroof met halwe daglig uit die smeulende, kortgebrande gras langs ’n vlei, onder die bitter rook van verbrande matjiesgoed en beesvel, saam met vyf kinders, vyf vroue en twee ou mans. Hulle loop met leë hande weg. Agter in die rokende puin was hulle dooies, voor hulle was die see. Daar is geen mat, pot of graafstok om saam te neem nie, geen bees of skaap nie, nie ’n melksak of ’n gooistok of ’n hond nie. Die ander, die ou mans en die vroue, het die koue liggame in ’n sloot gesleep en met takke toegepak. Omdat hulle te bang was om hierdie plek af te gee, het die ou mense bly krap in as en puin, en ’n paar woorde gesê, en later agter Autshumao aan gegaan, oor die lae duine, see toe. Die see was oop, en sy oopte was ’n soort veiligheid. Maar hy was die eerste om daar weg te loop, om weg te kom van die plek waar hy alles verloor het.
Hy het op die strand gewag vir die vrou wat sy suster se kind dra, en met die kind agter sy rug verder geloop. Hy noem haar susterskind; haar naam was Krotoa. Hy was haar dit verskuldig om haar saam te dra; ’n kind kan hulp te wagte wees van haar ma se broer. Hy neem haar en dra haar, daardie dogter, maar hy het niemand gevra om saam met hom te loop nie. Toe hulle naby die see kom, het die kind sonder ophou gehuil, en ’n vrou het die kind geneem om aan haar droë bors te sit. Autshumao het nie weer die dogter van haar geneem nie. Hy het oor die twaalf mense gekyk en gedink hy het hulle nooit gevra om hom te volg of gedreig om hom te gehoorsaam nie. Hy het hulle niks belowe nie. Hulle het agter hom aangeloop en hy het die leier van die Goringhaicona geword.
Hulle was min, maar hulle kon met seegoed en veldkos ’n tyd lank klaarkom. In die laagtes tussen die voorste duine het hulle nog daardie dag harubis gekap met klippe, en die riet met naels en tande geskeur, met tou van gerolde gras tot matte gemaak, en die matte tot huise, en die huise daar tussen die duintjies in ’n kring staangemaak met ’n takkraal van bessiedoring daarom.
Hulle dertien, die laaste Goringhaicona, het opsy van ander Koina gewoon, tussen die duine en die see, arm en meesal ellendig honger. Die see het hulle sy vis en vleis gegee, die vlakte agter die duine ná winter sy skraal veldkos. Autshumao het sy verlange na beeste en skape in sy hart gedra, maar was nog bang om weer beeste te hê. Die bees was klere en kos, en medisyne, dit was die bees, maar hy moes daarsonder bly. Hy was manalleen, en dit was veiliger om niks te besit nie. Hy kon nooit meer vet en room op die vuur sit om in rook na Heitsi-Eib’ op te gaan nie. Om vrede om hom heen te hê moes hy bly sonder Heitsi-Eib’.
Aan die einde van daardie winter het die Goringhaiqua hulle hordes beeste uit die sandveld gebring om langs die vleie en riviere te kom wei. Autshumao het ’n hoogte uitgeklim om te kyk hoeveel vee sy vyande bygekry het, want vóór soveel diere loop daar altyd oorlog uit. Aan die rook van sy vyande se andersmaakvure, swaar van room en vet, kon hy ruik dat dit met hulle goed gaan. Dit was mooi om te sien hoe hulle wit en bruin gevlekte beeste in die blink vleie staan, hoe die jong wagters op die gras speel. Beeste is mag, dan kan jy opstaan en slaan soos jy wil, teen wie jy wil. Hy het na sy eie diere daar in die vreemde troppe gesoek, maar hulle nie gesien nie.
Tog, by die see kon Autshumao en die Goringhaicona soms effens voorspoed kry. By ’n sandbaai naby die waterskepplek het wit matrose van tyd tot tyd bote uitgesleep. Engelse matrose, het hulle taal en rooibont vlag vertel. Autshumao het gekry van hulle klere en brood vir ’n brief om bewaar te word, en daarvoor heuning, ’n skilpad, ’n paar volstruisvere gegee vir vriendskap. Soms het hulle tabak gekry. Dit was waarom Autshumao daardie duintjies gekies het as sy woonplek, want dit is naby die waterskepplek en reg voor die diepte waar die skepe anker. Dit was die reede.
Autshumao en dié by hom het onder mekaar geskel oor die paar stukkies klere en skeepskos wat na hulle toe gekom het, maar brandewyn was net vir hom. Hy het hom alleen na boord laat roei en daar geëet en gedrink, en as ’n kering van die gety of draai van die wind maak dat hy moet wal toe, het hy gesorg dat sy hande leeg is voor hy by sy mense kom. Waar honger is, is armoede meesal vrede.
Hy was nie meer ’n jong man nie. Eenkeer het hy, met sy maag vol brood en brandewyn, in die winterson gesit en met die matrose gepraat, en vaak geword van die sagte deining en die hol slae van die see teen die skeepsromp, en dié dag is die skip London met hom weg, Ooste toe. Die skipper het net gesê: “Jammer, ou kêrel. Jy het gesien hoe die weer verander. Ek moet die bries gebruik om van ’n lywal af te klou. Maar oor ’n maand of drie bring ek jou tuis.”
Dit was ’n groot skip, nie so groot as wat hy al onder die Hollander se vlag gesien het nie, maar versier met rooi en ’n bietjie goud op die agterhek en op die balkonrelings langs, en om die vensters van die galery. Onderdek het twee rye swart kanonne soos slapende honde agter geslote rooi poorte gelê. Op daardie reis het Autshumao die seevolk se siektes aangesteek, hulle taal geleer en Chief Harry geword. Jy kon maar soek, Autshumao was nie meer daar nie; die skip het hom Ooste toe gedra. Maar sy hart het vroeg omgedraai en alleen huis toe gegaan. Op daardie reis het hy ook sy respek vir yster en koper verloor, want dit was so goedkoop en so volop dat die Engelsman dit weggooi. Yster sou hy self nooit weer
