Die bees was geld, die bees was kos, medisyne, pakdier, ’n troep jong jagters, ’n horde vegters. Selfs Heitsi-Eib’ moes eers wag.
In die Ooste het hy gesien, waar die skip in ’n riviermond soms teen ’n kaai gemeer was, hoe donker mans met lang hare en rokke hulle nekke rek soos malgasse op ’n klip, om boontoe met die skip te praat. Hulle lug was stowwerig van vroegmôre af, hulle seewater lou, die kos skerp gekrui, die sterre vreemd. Donderweer het daagliks opgesteek, toegepak, en ná warm reën voor donker oopgetrek. Vaal beeste met hangore het tussen die mense gedwaal, meesal opgedroogde koeie en verse, ongelukkige diere sonder ’n bul, en maer osse wat karre trek. En bedelaars het albei hande na hom toe uitgereik, maar omdat die landsvolk hulle met klippe van die kaai verjaag het, het hy sy kop vir hulle geskud. Armoede kry jy dan weerskante van die groot see; hy was nie alleen nie. Hy het gesien hoe die Engelse handel dryf met die witrokke. Geld is oorhandig, nooit drank of tabak nie.
Agter elke kaai was ’n dorp, agter elke dorp ’n groen woud soos ’n muur, agter die woud soms bergpieke, en agter die berge, die donderweer. Hy het nie meer daarna gekyk nie. Wat was daar te sien? Dit was nie die duineveld en donker rietpolle onder daardie helder wind van sy huis nie. Soms was daar geskreeude dreigemente tussen skip en kaai. Dan weer see. Die drinkwater was laf, dit het sy maag dae en nagte laat werk, sonder ophou en met bloed en pyn. Hy het lusteloos geword, aan boord gesit en rook en na drank verlang. Hy wou nie wal toe nie, maar het onrustig aan boord gebly, geluister na die gestamp van die skip teen die kaai en die benoude gekraak uit die maste, soos ou geraamtes wat ondergronds kla. Dan vaar hulle weer verder, en eers is daar see, donkerblou en diep vir dae aaneen, dan is daar weer land.
Autshumao se gedagte was by die mense wat hy agtergelaat het, by sy susterskind. Die wêreld daar was sterk aan verander. Mense wat hy geken het, was dood. Sou Gogosoa, die vet moordenaar, nou dink dat sy vee voortaan alleen gaan loop oor die somerweiding? Hy het nog nie gesien hoe die wit mense se skepe nou oral kom, en net waar hulle kom kliphuise bou nie. Die wit man se soldate loop vir oorlog aangetrek. Vreemde nasies sal in Gogosoa se weiding kom woon; dit is hulle kinders wat sy land sal besit. Hy sien dat dit vir die Koina in komende tye beter kan wees om vriende met die wittes te bly, om eers die teenstander se vee en kinders te help grootmaak. Ver beter so, want die wit man sal regeer en sy vee gaan hierdie wêreld vol loop, uit die Kaap op langs die see tot bo by die Cochoqua, die Grigriqua, en dan, in die ander rigting die berg oor, na die son se kant: die Chainouqua, die Hessequa en die Attaqua, en die groen heuwels oor na die Gouri en die bos-Inqua. Oral sal die wit man se vee loop. Vir die guns om self ’n paar beeste te laat wei, en ’n kans om op die been te kom, moet die Koina vrede hou met hulle. So gaan dit beter wees vir die Koina, vir hulle wat sonder perde die nuwe heersers moet verwelkom.
So dink Autshumao, voordat een Hollander nog ’n graaf in Kaapse grond gesteek het. Net, hy het verwag dit gaan Engelse wees wat dit kom doen, nie die Hollander nie, want die Engelsman se skepe loop die see vol, hulle ontmoet mekaar soos vriende volgens belofte, op plekke in die middel van die see waar geen teken is om van te sê: By daardie of daardie plek kry ons mekaar op so en so ’n dag. En hy hoor die Engelse praat oor die Kaap se kos en water en brandhout. “My dear fellow, a simple takeover. No trouble at all.” Jy stamp die stinkerds opsy, en vat grond, water, bome en gras. “The natives are harmless. Like children, really.”
Die seekleur het weer groen geword. Autshumao, Chief Harry, het die laaste dae van die maande van die seereis deur die hete trope op sy rug deurgebring, sy lyf vas teen die verskansing sodat die matrose hom nie daar trap nie, en sy gesig weggedraai van die oop dekluik. As hy sy oë oopmaak, het hy rooi verf op Engelse akkerhout gesien; as hy hulle toemaak, was daar sy susterskind, en agter haar ’n liggeel mat van biesieriet in die ronding van ’n harubis-huis. In sy lang droom, dae en nagte lank, kon hy daardie droë riet ruik, en koue as tussen klippe, en beesmis.
Snags het hy, soos die meeste matrose in die trope, aan dek gebly tot die aandlug naby die einde van hulle reis koel begin word en daar voordag dou op die dek en wante blink. Snags het die goue sterre dig geweef oor hulle gehang. Die maer, swart vingers van maste het voel-voel tussen hulle gesoek, hulle van plek tot plek geskuif, goue sterre in die donkerblou nag gaan haal, ander weggeneem, verskuif, verskuif, en een nag was die nuwe hemel klaar. Hy het hom verkyk aan die skuimende Melkweg. Vir die eerste keer het hy sonder twyfel geweet waar hy was, in watter seisoen van die jaar – dit was hoe ver die maan al oor die lug gevorder het – en watter veldkosse nou gereed was, en hoe groen die weiding, en waar al die Koina se kampe en veetroppe teen hierdie tyd staan.
Die matrose van die wag het gekyk hoe Chief Harry opstaan onder sy kombers uit, en teen die wante opklim tot hy ’n staanplek in die grootmaswant kry. Onder hom het die skip sy bek herhaaldelik in die flikkerende water gedoop en met ’n swaai daar uitgelig soos ’n suipende bul, maar Chief Harry het hoër in die trappe van die want geklouter, tot hy op die grootra kon stap. Met sy arms om die mas en sy gesig teen die nagwind het hy die donker voor hom ondersoek. Hy kon niks sien nie as wemelende sterre en die effense flikkering van fosfor voor die boegpaal; niks anders hoor nie as die kreun van hout en die gekraak van nuwe tou wat oor blokke span, en die gesuis en borreling van seewater langs die lengte van die skip af; niks ruik nie as ’n koel seewind vol teer en lynolie soos dit oor die dek vee. Hy het met ’n sug die Suiderkruis, net halflyf bo die horison, in die skitterende sterreveld herken, en hy was seker dat die Kaapse duine vars en geurig van bossiekruie voor hom in die flikkerende nag lê. Heitse!
Toe hy tuis kom, was daar niks om te slag nie. Van sy jong vrouens is uit eie wil weg na die Goringhaiqua toe. Die twee ou mans was dood, of is êrens vir dood laat lê, maar ander oumense het bygekom, mans en vrouens wat maer geword het nadat hulle naastes oorlede is. Hy het hulle vertel sy nuwe naam is Chief Harry, maar hulle het hom nie geglo nie. Al sy stories, van mense wat op olifante ry en al sy Engels was dieselfde asof hy gesê het: Hoor hier, ’n oorkruiper het in my kop gekom in my slaap, en ek sien en praat vreemde dinge voor ek sterf. Daarom het hulle hom nie uitgevra nie. Dit was nie nodig nie.
Sy suster se kind was bang vir hom, en die dowe vrou wat haar versorg het, het die kind van hom weggehou. Hy het hom daaroor vererg en vir die kind soetgoed aangedra, maar sy het siek geword en die dowe vrou het hom luidrugtig daarvoor geblameer. Ook het hy begin praat van kamp verskuif, en stokke uitgetrek en matte opgerol tot die ander dit ook gedoen het, en dan ’n paar honderd tree na die een hand of die ander hand verskuif en daar sy stokke weer in die grond gesteek. Die ou mans en die vrouens het geduldig die entjies met hom saamgetrek. Hy het geweet hulle sou opstaan en gaan wanneer hy vra.
Die skraal kos is met laagwater uit ysige rotspoele gehaal. Soms was daar ’n rob op die strand, dae dood, oortrek met sandluis en diep aangevreet deur krappe en meeue. Maar Chief Harry het in sy kamp gepraat van beeste en gesien hoe die verlange in hulle gesigte kom na botter en suurmelk, vleis, en die donker rook vir Heitsi-Eib’. Hy het van skape gepraat tot hulle oë blink was van verwagting, en van beeste: die velle vir skoene en musse, die velsak, die stertkwas om vlieë te waai. Bloed, potte vol bloed, het hy genoem. In die geknik van sy groepie armes het Chief Harry gesien dat hy hulle harte gewen het. Herinneringe aan goeie dae het altyd om beeste gedraai: jong verse, grootuierkoeie, ’n swart bul met smal heupe en ’n swaar voorlyf, of dertig, veertig rooi vegosse met wye horings soos die oop knypers van skerpioene. Autshumao se droom het oumense weer hulle seuns en dogters laat sien, huise by blink vleie waar hulle vroeër gewoon het, potte vol suurmelk. Net die dowe vrou het hom nie gehoor nie, en hy en sy het saam weggekyk na die eindelose beweging van die see. Hulle het gepraat van beeste, maar die beeste het weggebly; van sy mense is dood in daardie verwagting. Ouderdom en koue het by die groep kom woon. Geen kinders is gebore nie. Daar was net sy susterskind.
In die laatsomer en die laatwinter, elke keer as die seisoene omsit en die wind uit ’n ander streek kom, was daar skepe. Dan het hulle bondels brandhout, of ’n velsak met heuning aangedra na die baai by die waterskepplek, en daarvoor skeepsbrood en tabak gekry. Chief Harry het sy Engels gebruik, en is na die skip toe geroei. Daar was gewoonlik ’n brief. “Gee dit veilig aan die skipper van die eerste Engelsman wat hier inloop. Ek het hierin geskryf hy moet jou betaal.” Maar die
