agter in die broek. Hy’s reg vir vertrek – ná net nog ’n kleintjie. Maar hoe laat kon dit wees, bedink hy.
Met verkyker in die hand loop Kobus weer uit om van die koppie te kyk of daar al beweging is onder by die ouhuis. Langs die skurwe voetpad lewe die bodem onder klip, die witterige sonlig voel oor die rotsblokke of dit inkomplek soek. In die ongewone skoene stamp Kobus sy voete keer op keer. Hy’s nie seker of dit ’n snik is wat losbreek nie, maar dis of alles hom vandag tot slagoffer kies. Hy gaan staan ’n oomblik en hy dink, nie vir die eerste keer nie: Ek moes gaan staan het daardie nag.
Daar onder jaag bruin skaduweetjies van die windwolkies mekaar oor die gelyktes en die koppe se hellings. Dis die verduiwelde bergwind, erger as hier bó. ’n Draai van die verkyker se skroef bring die ouhuis verbluffend nader, bring die onaardse gevoel wanneer ’n bekende ding jou skielik ’n vreemde aangesig bied. En die vrees wat hy soveel jare uitgestel het dat daar vir hom geen lewenslyn meer is tussen verlede en toekoms nie, neem Kobus vlietend in besit. “Ek sal nie gaan nie,” sê Kobus en hy verwens sy broer Attie wat onverhoeds ’n kwaai hond losgemaak het. Maar, terwyl hy nog sê, het die son al ’n entjie verder gevorder oor die bleek lug, met die eenvoud van tyd wat steeds die oorwinnaar bly.
Aanstons val hy in die pad met die perde aan halters, draai byna dadelik weer om om ’n plat flessie te vul met wat sou kon help wanneer sy hande te erg aan bewe gaan. Een keer voor hy begin afdaal, kyk hy om na sy halfgeboude huis en hy onthou die parmantige spreeus wat nes kom maak in die dak, luise bring wat teen die mure paadjies loop. Daar is oggende wanneer hy sement en sand aanmaak en begin pleister aan ’n buitemuur. Tot sy asem kort word en hy begin vloek op die huis waarvan hy op ’n tyd gedroom het: ’n skraal, gespierde huis soos ’n jongperd wat wegspring, ’n huis met baie, wye vensters en koel ligbruin vloere tussen stalle met die beste stoetperde in die land.
Laer af skep die wind Kobus Karba met mening en woede ontbrand wéér teen sy broer Attie wat hom betrek het by die onnodige rusverstoring. Die afwesigheid van iets waarop hy hom kan wreek, laat sied sy gedagtes reddeloos. Hy sjok voort met haat vir wat hy sien en vir alles wat veroorsaak is. Op hierdie najaarsoggend is alles droog en verbleik en die stroomgebied van die poort ’n groen oase tussen brandende, windverwaaide koppe. Deesdae word daar in hoofsaak met spanspek geboer en die oeste is so te sê af. In die hoogsomer kronkel daar vaal besproeiingspype oor die lande, wat wit waterpluime teen die wind laat opstaan, met oral die geklop van dieselenjins. Die poort het verander.
Kobus se growwe gesig versag in ’n byna kinderlike uitdrukking soos hy wegdraai van die hede en na die geliefde verlede begin kyk. Hy’t as kind dikwels voordag opgestaan en dan was dit vir hom of dit hý was wat die son beveel om op te kom. Die voëls het gefluit omdat hý dit verlang, die oggenddou het net bestaan om sý wange af te koel. Die lug was altyd so onbeskryflik blou, dit kon net die syfer wees waaraan die Here die aardbol ken, boorde en wingerde was altyd in somerdrag, blomtuine het nooit opgehou om kleur en geur af te gee nie.
Alles verby nou en sal nóóit weer terugkom nie. Loop, loop … met die dowwe geklop van perdehoewe agter jou.
Kobus het sonde om die perde oor die brug te kry, ’n hoef bly ’n oomblik vassit tussen twee van die weggewykte sparre, daar is ’n oomblik van paniek. Toe nader hy die ouhuis waar hy – hoe lank? – nie was nie. Ook die huis het vir hom erbarmlik gekrimp. In sy kindertyd had dit ontelbare deure en vensters, dit was sonder denkbare einde of begin, met ’n magtige teenwoordigheid wat daarin woon en waarin jy opgelos is. In die oggend word jy wakker, jou oë sanderig van die slaap. Jy onthou die betekenis van jou dae, spring op en kyk deur die venster: die skemerdonker verander stadig in die silwer en groen van bome en struike, silwer lig syfer langs die koppe af, die grond gloei ’n rukkie glasig of dit vol bruin vloeistof is. Jou lewe gaan om jou oop. Of dit sluit om jou toe.
Kobus draai sy rug na die huis, kyk eers rond en neem dan ’n sluk uit die halfbotteltjie in sy binnesak. Die waenhuisdeur staan oop, hy sien die twee kiste agter in die koets en voel genoodsaak om nader te loop. Hy probeer trane uitdruk, maar twyfel pynlik aan sy eie trane. Weet hy dan nie dat hartseer nie ’n ding is wat jy self ophaal nie? Dis die vis wat onverwags aan jou lewenslyn kom ruk. Jy gooi dit terug as jy kan, want jy weet nie wat om daarmee te maak nie. Kobus sien stof aan sy oorlede pa se kis en probeer dit afkry met sy mou. Hy kan nie, dis deel van die hout al, sodat hy nader loop en die treetjies van die stoep opklim.
Die meisiekind wat oopmaak – kan dié groot meisie óóit Attie se dogter wees? – korrel teen die lig sonder om hom te eien.
“Dis jou oom Kobus, mos,” sê hy gretig. En skaam hom vir sy gretigheid. Sy sê dadelik: “Middag, oom Kobus, kom in.” Dit laat hom beter voel: sy sien nie die onmensige dik man aan hom nie. Vertroue stroom skielik in hom.
“Hoe laat is dit?” vra hy en wil verduidelik van die swernoot van ’n ou Mietjie wat nie die wekker opgewen het nie, toe sy sê: “Jy’s seker moeg, oom Kobus, kom sit rus bietjie in die sitkamer, daar’s hope tyd.”
Hy herken die aanraking van deernis: “Dankie, liewe kind, dankie. Ek sal regkom. Jy’t mos groot geword van ek jou laas gesien het …”
Maar Attie se stem agter in die huis laat haar byna dadelik gaan: “Adriaaaana!”
Kobus bly staan op die geteëlde vloer van die voorportaal en soek na terreinbakens. Waar is die jonkmanskis van rooshout waarin hy en sy oorlede pa hulle beste rygereedskap gebêre het? Waar die twee yslike regop stoele met die gesnede rugleunings waarop agente en dergelyk verplig was om te wag tot daar genoeë met hulle geneem word? Waar die groot koperblompot waarop sy oorlede ma so gesteld was? Net nog die kapstok wat kaal armpies uithou. Kobus onderneem ’n ontdekkingsreis.
“O?” adem hy toe hy die sitkamerdeur oopstoot, want alles is hier versamel. Hy begin soek en uitken die individue uit sy vroeë lewe wat nou skouer aan skouer in gelid staan. Hy probeer om die vertrek uit sy geheue op te bou en vind dit onmoontlik – die verband is uitmekaargepluk; in die veranderende lig wat deur die venster kom, lyk die meubels beurtelings toiingrig en dreigend.
As jong seun was hy lief gewees om op ’n groen tapyt met ’n patroon van kersietakke en voëls op sy maag te lê en te kyk na boeke oor stoetperde. Hy onthou ’n glimmende samelewing van silwer, glas en lamplig wat hóm later verloor het. Sodat hy nou met vreemde nuuskierigheid gaan staan voor die skildery van dié seun en na die oë onder die swart ruiterpet kyk. Wát het die vernuftige blou seunsoë geweet?
“Let op, Kobus, let op!”
Eers moet jy na die hoewe kyk: net soos ’n huis moet die goeie perd ’n sterk fondament hê. Die Arabier se hoewe is rond soos koeëls, sy ruggraat is kort, maar ystersterk, sy gebeente lig, maar onbreekbaar taai. Sy oë is sag en rond – daarom, pas op vir die slangoogperd! Pas op vir die holrugperd, pas op vir die perd met die bokramgesig, pas op vir die perd wat met sy hoewe stamp, want hy is onbetroubaar soos ’n rustelose mens. Die goeie perd is ’n jintelman: fyngemanierd, goedhartig, dapper en trou.
Kobus voel ’n behoefte om sy vroeër self aan te raak. Gevaarlik balanseer hy op ’n stoel om een van die trofeë van die wandrak te haal. Hy vryf met sy hand daaroor: “Hel! Hoe’t ek dit reggekry?” Die oomblik wanneer sy lyf saamgestroom het met dié van die perd, was dit nie meer sý lyf nie; die hand wat gestuur het, wat die lans op die juiste oomblik gelig het, die pen gesteek het, oor die skouer geswaai het, was nie sýne nie. Alles was net één beweging: vlieënde maanhare, skuimvlokkies in jou gesig. Alles verby nou, vir ewig en altyd – nooit weer terug nie, al is dit ook net dat hy nooit weer, ná vandag, die ouhuis gaan binnekom nie.
“Kobus!” sê Attie Hardehand se stem agter hom.
Hy is bleek – vir hom. Dit kon wees dat ’n bevel nie gehoorsaam is nie, maar dit sou moet wag tot later. Op die oomblik lyk hy
