grond. Inderdaad sit sy en Klaas op hulle lankmoedige Boet Attie se genade. Vir ’n bogterige huurgeldjie woon hulle in die gewese bywonershuis met, rondom, Annie se hoenderhokke. Weekdae ruik Annie byna altyd na hoender.
Attie klim ’n oomblik by die bywonershuis af en hy en Annie staan en kyk saam na die boom wat omgeval voor die agterdeur lê.
“Hoe die jong so onnosel kon gewees het,” sê Attie.
“Ek was besig in die kombuis,” sê Annie, “toe hoor ek die slag. Toe ek uitkom, lê hy daar. Die stomme ou Mietjie is hartseer, dis al kind wat sy gehad het.”
“Daar’s nie ’n kwessie nie: die boom moes af,” oordeel Attie, “kyk hoe het die wortels die kombuismuur laat bars.”
“Ek sal maar stadigaan kap vir vuurmaakhout,” sê Annie. Sy’s so sterk soos ’n man.
“Waar’s Broer Klaas?” vra Attie, want belangstelling moet jy tog toon.
“Seker nog in die kooi,” sê Annie, “weer so die brand in die voete. Kla van sy bloedsomloop.” Sy word effens rooier, want sy’t nog iets om mee te deel, maar weet nie of sy móét nie.
“Hou daarop hy’t Vrydagnag met die duiwel te doene gehad!” flap sy nietemin uit. Haar stem is so onseker, dit eindig op ’n vals noot.
“Ha? Hoe-sê-jy?” Attie wil tyd wen om te oorweeg. Hy’s bra ontevrede ook oor Annie se stories gister, maar besluit dis beter om te lag. “Nou ja, kom!” sê Attie, ineens haastig.
Die ding trek ’n rukkie by hom, daar’s ’n effe bekommerde uitdrukking op sy gesig soos hy die ou sedên-Ford met die entjie pad na die ouhuis se uitdraai stuur. Aanstons begin werp hy egter skerp blikke om te sien of alles pluis is. By Ertmanstasie, die lang ry volkshuise aan die voet van die Kasteelkop, skuins bokant die bywonershuis, sit die volk op die drumpels. Sondagnamiddae is hulle darem nugter.
“Sien ek nie dorpsvolk daar bo nie?” vra Attie. Hy verwag nie ’n antwoord nie, hy’s al op PERDEPOORT wat nie slaap nie. (Behalwe dalk daardie klein japsnoet van ’n Jaco.)
Attie skakel die ou kar oor in ’n laer versnelling wanneer hy indraai by die pad na die ouhuis. In die effense wasigheid van die warm middag en van duskant die rivier gesien, lyk die ouhuis soos een van daardie poskaartprente van imposante wonings wat mense graag aan buitelandse vriende stuur: ’n uitstekende voorbeeld van nieu-Kaaps-Hollands. Die argitek wat Koos Nek destyds gehuur het, het op holbolgewels en ’n hoë stoep besluit. Gaan jy nader, is daar tekens van verwaarlosing: pleister en dekriet wat plek-plek lomp gelap is, houtwerk wat geolie behoort te word. Dit sou ’n fortuin kos om ambagsmanne te laat kom en Attie het al gewonder of hy moet aanklop by een van daardie verenigings wat hulle bearbei vir die beskerming van besienswaardighede. (Byna sewentig jaar oud al, verbrands!)
Niemand kan sê presies wanneer dinge begin verander het nie, maar die voëlbaddens is deesdae leeg, die beeldjie van ’n najade is afgehaal en weggesit, die roosbome skuil nie meer onder sambreeltjies nie, die reiers kom vang nie meer paddas in die syferwater agter die huis nie, daar is nie meer perde op die kweekplate nie. Net die koor van paddas – glo vyf soorte – langs die rivier duur steeds voort; die rivier self bly vloei sterk tot in die somer en is een van die min in die land waarin jy nog kan swem sonder vrees vir besoedeling. En steeds in die lente word die voetheuwels dermate in geel geklee – waboom, tolbos en repuis – dat selfs die blou van die lug aangetas word.
Stadig laat wieg Attie die kar oor die brug. Miemie byt op haar lippe en vat aan haar sy. Van die dwarssparre het meegegee. Aan herstelwerk kom daar nooit end nie. En so kom die bewoners van die ouhuis tuis.
Ná die middagete in die bottelspens gaan Miemie in haar slaapkamer rus. En Attie, kerkpak uit, sluit hom in sy kantoor op – ’n vertrek met ’n buitedeur op die agterstoep, waar hy hom besig hou met dinkwerk en drukstukke wat ter sake is. Die Sondag is tegnies verby. Kop op die elmboog, dut hy af en toe. Dis sy vermoë om vinnige uiltjies te knip wat hom jonk vir sy jare hou. Een keer skrik hy met ’n hinderlike gedagte op.
“Nie meer aan dink nie,” besluit Attie Hardehand, “verby en goed ook maar.”
Kort ná die middagete verskyn Kolie en Adriana ook in hulle gebruiksdrag op die stoep, albei blootsvoet: Kolie omdat hy nog nooit ’n skoendraer was nie – sy voete is so hard soos hoewe – en Adriana volgens die voorskrif van haar rasgenootskap en ouderdom, wat vyftien is. Attie Hardehand se oogappel is ’n fyn meisietjie met lang donker hare wat sy op skool agter die nek vasgeknip moet hou, maar nou oor die skouers stroom. Verweerde blou denimlangbroek en gestreepte trui, handdoek met bikini onder die arm, transistor op die oor.
Kolie, Attie Hardehand se straf, in ’n wye kakie-kortbroek wat sy ma vir hom op sig gekoop het, is lank en grof en blond. Hy’t die Lotrietgelaatstrekke geërf: blou oë, skerp neus, effe uitstaanmond – maar meer as lewensgroot. Die kleingoed van Ertmanstasie, waar Kolie graag kom, is vir hom bang – hy loop met sulke lang treë en partykeer swik sy knieë of hy jou wil skrikmaak. “Kleibis Kolie is onbeskof, hy’t vir my muis gemaak,” het een van die opgeskote meidjies nou die dag by ta’Jehanna kom kla.
“Hy sal niks maak nie, dis maar sy maniere,” het ta’Jehanna geweet. Want sy ken hom van sy bybie-dae af. Sy’t die klimmeid aangesê om nie ouderwets te wees nie.
Hand aan hand loop broer en suster nou tot aan die end van die laning, waar hulle uitmekaargaan – hy na sy troppie bokke, sy om te gaan swem. Sy kan ure aanmekaar op haar rug tussen die waterlelies onder die neerhangende takke van die latbos en smalblaar dryf. Dis miskien haar geliefkoosde tydverdryf – maar sy weet nie so mooi nie: sy hou ook van volmaanaande en van haar spel met seuns en om met ’n handspieëltjie in die spikkelskaduwee van ’n boom te lê en na haar gesig en hare te kyk. En ag hemel, sy vrees sy’s vinnig oud aan die word, sy wil een van die dae hier weg! Op haar tiende verjaardag het sy bitterlik gehuil omdat haar ouderdom voortaan met twee syfers geskryf sou moet word. Partykeer wens Adriana sy’s liewers ’n rivierklippie, of water, of ’n wolk.
Die namiddag word al hoe dynseriger. Oor die Duiwelsdans, die piek waar die voetheuwels mekaar daar gunter bó omhels, begin die wolkkrabbels wat elke dag byna dié tyd van die jaar versamel. By Jan (bygenaamd Pampoen) se groen huis met die asbesdak – asbes teen brand! – bly dit stil. Letta Jan het haar familie hulle disnis laat eet aan die Sondagmaal wat sy – slim – vanself in die Aga laat gaar word het terwyl hulle kerk toe was. Eers om halfvyf kom Jan by sy voordeur uit. Hy haak sy duime in sy kruisbande en bestudeer eers die land en vertes. Dan beur hy sy kop op en kyk die uitspansel in.
“Vanaand,” belowe Jan homself. “Die maan kom eers neënuur op.” Hy praat graag alleen, van ’n afstand sien jy sy lippe roer. Op dié oomblik word hy verleë toe Jaco, wat verbykom, glimlag en wegkyk.
“Waar gaan jy heen, Jaco?” vra hy om te wys dis maar niks nie.
“Af rivier toe,” sê Jaco en weet nie waarom hy die moeite doen nie. (Hy wil gaan kyk na sy bouery, sien of hy Adriana gewaar.)
“Jy moenie die Sondag gaan ontheilig nie,” Jan sê maar en sal hom verstom as Jaco gehoorsaam.
Jaco se aanmekaargegroeide wenkbroue is peinsend saamgetrek soos hy aanstap. By die rivierwal gee hy ’n staweltjie timmerasie ’n ligte skop. En bly staan en sug. Toe hoor hy die transistor rivieraf en sou nie weerstand kon gebied het nie, al wou hy.
“Adriana,” sê Jaco en bloos en kyk woedend omdat hy bloos. Sy’s weer aangetrek en lê op haar rug met die transistor langs haar.
“Ja?” sê Adriana.
