protesteer Piet, met ’n uitdrukking om te wys hoe Esther se lollery oor karvensters hom altyd irriteer. Uit wraak verdedig hy die Lotriets: goeie landbougrond word skaars, daar’s nie meer plek vir die yslike begraafplase nie. En wát vir ou Koos Nek destyds moet besiel het?
“Pa!” skree hy agtertoe. “Pa onthou mos nog vir ou Koos Lotriet? Ou Koos Nek!” herhaal hy ongeduldig vir die hand agter die oor. “Hulle word nou so doof soos kwartels,” kla hy teenoor Esther.
“Hy was ’n jintelman,” sê die ou mannetjie, “nie die soort wat eers vir ’n Hotnot gebid het voor hy laat ooptrek het om te slaan nie.” Soos ’n draaiorrel elke keer wanneer daar na Koos Nek gevra word: “Nie die soort man wat ’n dier of ’n meisiemens mishandel het nie. Lief vir sy perde. Die mense het altyd gaan staan om te kyk: daar kom Koos Nek op Appolus aan …” En hy lag, nugter weet waaroor.
“Dit was ’n aardigheid,” kraak die ou vroutjie op haar beurt, “hoe hy die seuntjies van kleins af voor hom op die perd gevat het. Ek het partykeers met die naaldwerk gaan help.”
“Stil, Ma, ek praat,” sê die ou mannetjie, maar so goedaardig, dis net nog ’n weerklankie uit die verre verlede.
“Die mense het altyd gesê, die koning en sy kroonprings,” volhard die ou vroutjie. “Ek het my partykeers gevies …”
Piet en Esther luister nie meer nie.
“Ek hoor,” sê Piet, “dat Attie Hardehand ou Jan se verband gaan opsê. Hy moet maar lig loop vir daardie klein Jaco, dié is so reg uit ou Koos Nek se kluitjiepot.”
“Die mense praat, hulle praat,” sug Esther, gedagtig aan die laaste deel van die preek, “maar dis nie vir my ’n mooi ding om die dooies se rus te verstoor nie. Draai die venster weer effens af jou kant, Piet, dis warm …”
Die dominee, wat sterk voel oor bewaring, het ná “ogies toe” gesê hoe jammer dit tog is van die mooi ou begraafplase wat die een ná die ander aan die verdwyn is. Ou Koos Lotriet het destyds ’n mode laat ontstaan: ’n paar morge moet dit beslaan, alles met inheemse struike beplant. Dit was nog ’n lushof sestien jaar gelede: besoekers van die stad het kom kyk. Nou kom dit ook onder die trekker.
“Ek wil gaan rus,” onderbreek sy vrou sy bepeinsing. Sy’t met opset vroeër laat eet.
“Ek sal die mense seker moet gaan besoek,” sê hy.
“Ek sal seker moet saam,” sê sy met ’n tikkie rebellie en lê ’n hand op haar buik.
“Onder die omstandighede …” gee hy toe, “as …” Hy bly stil; die oudste seun het ’n ongemaklike ouderdom bereik. “Gaan julle seuns nou maar speel,” sê hy vriendelik, maar ferm, “en, Jantjie, jy moet afleer tande tel.”
“My preek vanoggend,” begin hy sodra die seuns uit is, soos sy vrou ook gevrees het, “bokant hulle vuurmaakplekke?”
“Wanneer sal jy tog leer dat elke preek net vir die reeds bekeerdes is, my man?” sê sy ietwat skerp. “Jy moet net jou plig doen en hoop op die beste.”
“Maar wat is plig?” Vlugtend onthou hy vir Pilatus.
“Meer verenigingslewe, minder teorie,” sê sy. Sy glo aan die horisontale benadering en wil bowendien gaan rus.
“Die twee broers wat so totaal uitgesak het,” murmel hy agter haar rug aan. Hy trek sy wenkbroue pynlik saam. By Kobus Lotriet het hy nog skeurtjies menslikheid ontdek, waar iets kon wortel skiet, maar Klaas Lotriet het hom opnuut oortuig dat ’n bietjie geleerdheid gevaarlik is. Die man se vinnige, foutiewe argumente plaas jou in die posisie van ’n geoefende skaakspeler teenoor ’n beginner wat voordeel trek uit onortodokse, lukrake skuiwe. Hy’t al met geleentheid die jongste broer, wat vanjaar sy kandidaatseksamen aflê, attent gemaak op sy plig teenoor die ouer broers.
Die dominee het in sy studeerkamer gaan sit en die tande begin verwyder uit sy preek vir die aand.
Die junior prokureursvrou het in elk geval nie gegaan vir die preek nie. En ná die diens het sy haar meer as ooit uitgesluit gevoel, sy’t al begin wonder of dit haar klere is wat aanstoot gee.
“Moenie verspot wees nie,” sê haar man terwyl hulle peusel aan die gesondheidskosse wat hulle Sondae – die bediende se af dag – verkies. “Dis juis die plattelandse meisies wat die uitspattigste modes dra. En die meide bly nie agter nie.”
“Die saaiheid,” gaan sy egter voort om te kla, “swangerskappe, troues, begrafnisse.”
“Jy plaas dit in die juiste volgorde,” sê hy prettig.
Haar mooi blonde gesiggie word effe rooier: sy sal nooit hier aanpas nie. Hy ook nie. Hulle is stedelinge.
“Geduld,” sê hy, “dis ’n winsgewende praktyk, dit behoort nie langer as vyf jaar te duur nie.” Die ouer vennoot, ’n oujongkêrel, begin dink aan aftree. Dan is dit los voor. Die junior prokureur en sy vrou het dit alles vooruit beplan: Eers nog ’n reis oorsee, dan een of twee kinders. Maar sy laat haar nie vandag opruim nie: sy kan nie glo die platteland bied beter geleenthede nie: sy’t lus en gaan kuier by haar ouers in die stad, pruil sy. (Sy weet sy lyk sjarmant wanneer sy pruil.)
“Jy sal jou verstom,” sê hy en sy oë glim, “hoe lief die ou plattelanders is vir prosedeer.” En professionele etiket ten spyt, verklap hy: vat maar vir ou Attie Lotriet – ja, die man wat so effe na ’n padda lyk – hy is een van die mees geslepe sakemanne wat daar loop. Op die oomblik het hy ’n proses hangende wat daarop gaan uitloop dat hy die hele familieplaas inpalm. Die senior vennoot het hom daarvan op hoogte gestel.
“En wat van die ander broers?” vra sy jeugdig ontsteld. “Woon daar dan nie nog vier van hulle op die plaas nie?”
“Wanneer dit by aardse besittings kom,” grinnik hy. “Daardie einste ou Attie het glo destyds ná sy vader se dood ’n uitgerekte hofsaak aan die gang gehad oor die testament. My vennoot tel dit onder een van sy prestasies dat hy die testament grotendeels hersien gekry het.”
Sy skud haar kop: “Hy lyk dan so onskuldig.”
“Jy ken nog nie die wêreld nie, my skat!” Hy belig haar met sy mooi blou oë – ’n veelbeduidende flits, wat vroue nog altyd onweerstaanbaar gevind het. Hy sit sy arm om haar skouers en sy laat haar weglei om saam te gaan rus in die slaapkamer. Waar hulle lugreëling geïnstalleer het.
“Vir ’n dokter op die platteland,” sê die dokter, vaal en verweer ná ses jaar, “is daar nie genade nie.” Hy is pas terug van ’n plaas en sy vrou het sy bord kos in die oond warm gehou. Nou sit sy regoor hom om hom geselskap te hou terwyl hy eet. Sy wens hy wil nie soos ’n wolf eet nie. Sy wens terselfdertyd hy wil gou maak en klaarkry.
“En altyd op ’n Sondag,” sê die dokter. “Kom jy daar ná ’n uur of meer se ry oor ellendige grondpaaie, het die pasiënt tien teen een herstel, of verdwyn iewers uit op die lande. ’n Dokter op die platteland is elkeen se bleddie slaaf, hy’s nie van vleis en bloed gemaak nie. En jou kar is elke tweede jaar gedaan. Die regering behoort plattelandse dokters te subsidieer …” ensovoorts. Sy vrou ken die storie al van buite.
“Ek was vanoggend kerk toe,” sê sy. “Almal is aan die praat oor die ding van gister en oor die Lotriets.”
“Al wat ek van hulle weet,” sê hy en slurp versadig aan sy koffie, “is dat hulle nie
