ва натурализмга қарши курашда муқобил йўналиш – анти -позитивизм (В. Дилтхей, М. Вебер) шаклланди, у «социологияни тушуниш» деб номланди. Социологияни тушуниш жамият табиатдан тубдан фарқ қилишидан келиб чиқади, чунки одамлар ўз ҳаракатларини муайян қадриятлар ва мақсадларга йўналтиради. Жамиятни шахслар ўзаро таъсирида шакллантиради, шунинг учун у инсоннинг ички туйғусига очиқ бўлиши керак ва табиатшунослик усуллари билан ўрганилмаслиги керак. Социология ижтимоий ҳодисаларни тушунишга эришиши ва умумий қонунларни излаб топиши керак. Социологияни тушуниш ижтимоий воқелик ва ижтимоий қонунлар ҳақидаги замонавий ғояларни ўрнатишда муҳим рол ўйнади.
Социологиянинг социология учун янги илмий характерли мезонларга эга бўлган мустақил илмий фан сифатида нисбатан кеч шаклланиши, шунингдек, социологиянинг ўзига хос тадқиқот предмети, ўзига хос концептуал аппарати эмас, балки алоҳида тадқиқот объекти бўлиши билан ҳам боғлиқ. У аввалги ижтимоий ташкилот турларидан сифат жиҳатидан фарқ қиладиган, замонавий (замонавий) типдаги жамиятни ўрганадиган илмий фан сифатида ривожланди.
Шундай қилиб, жамият ҳақидаги эски ғоялар турли тамойилларга асосланган янги ижтимоий воқеликка зид бўлиб чиқди. Турли хил назариячилар томонидан ҳар хил асосий хусусиятлар (тушунчалар) орқали тасвирланган – О. Конт ва Х. Спенсер томонидан ҳарбий ва саноат (саноат) жамияти, Е. Дюркгейм механик ва органик бирдамлик жамияти, жамоа ва жамият. Ф. Теннис томонидан., К. Маркснинг янги ижтимоий-иқтисодий шаклланишига ўтиш сифатида, М. Вебер томонидан рационализация жараёни сифатида ва бошқалар. Бу тушунчалар бир -бирини истисно қилмайди, балки тўлдиради, янги жамиятнинг шаклланишини ҳар хил томондан тасвирлайди. Бироқ, социологияда ривожланган замонавий жамиятни тасвирлашнинг асосий назарий моделлари кўпинча бир -бирига қарама -қарши бўлиб, тасвирланган объектнинг асосий хусусиятларига нисбатан бир -бирининг хулосаларини шубҳа остига қўяди.
Шундай қилиб, социологиянинг келиб чиқиши бу жамиятнинг моҳиятини нима аниқлайди – ҳамкорлик ёки зиддият ҳақидаги мунозараларга бориб тақалади. 19 -асрда Конте, Спенсер, Дюркгейм ва бошқалар каби социологлар янги жамиятнинг, янги ижтимоий меҳнат тақсимотининг интеграцион характерини таъкидладилар. 20 -асрдаги бу тенденцияни замонавий ишлаб чиқариш жамиятини юқори даражада дифференциаллашган ва яхлит тизим деб ҳисоблайдиган тизимли функционализм (Т. Парсонс, Р. Мертон) давом эттирди ва ривожлантирди. Бу қарашлардан фарқли ўлароқ, Маркс ва унинг замонавий издошлари, конфликтлар назарияси вакиллари (Р. Дарендорф, Л. Косер) саноат жамиятини дастлаб можаро характерига эга деб ҳисоблайдилар. Бу зиддиятнинг марказида, Маркснинг фикрича, капитал эгалари ва ходимлар ўртасидаги зиддият ётади. Замонавий социологияда битта ва умуман бўлиши мумкин эмас – универсал, ҳамма нарсани тушунтириб берадиган назария. Унда турли хил, кўпинча қарама -қарши ёндашувлар, парадигмалар, концептуал
