меттигера бахархойх дуьххьара тIеман тобанаш кхоьллинера. 1923-чу шарахь цу тобанан буха тIехь кхоьллинера Iаьрбойн легион, цу юкъа бахара нохчий а, чергизой а. Заманан йохалла тIеман урхалла дахаран некъ хилира царна. Иштта нохчаша дIалецира Урдунан тIеман эскарехь шайн къеггина меттиг. Тешаме а, доьналла долуш а хиларна нохчий хазахетарца тIеоьцура полици а, пачхьалкхан кхерамазаллин урхалле а. Таханлерачу дийнахь а, цара шайн тIеман гIуллакх дIакхоьхьу паччахьан гвардехь.
Урдунан бахархошца дустича, цигахь бехачу нохчийн терахь кIезиг делахь а, цара йоккха меттиг дIалоцу мехкан генералитетехь а, лаккхарчу эпсараллехь а. Урдунан исторехь уггаре а къеггина лар йитина нохчий бу:
Ахмед Арслан Алауддин (1942—2014) – тIеман гIуллакххо, бротентанкови эскарийн дивизионни инарла, 1967-чу а, 1973-чу а шерашкахь Iаьрбойшна а жуьгтишна а йукъахь хиллачу тIемийн декъашхо, Урдунан шозза Турпалхо;
Ахьмад Рамзи ибн Iабдин (1893—1969) – Урдунан эскаран инарла хилла дуьххьара нохчо, Урдунан турпалхо;
Мухьаммад Башир – бригадни инарла, Генеральни штабан куьйгалхочун гIовс;
Самих Бено – пачхьалкхан кхерамазаллин инарла-лейтенант.
Нохчий хIинца а меттигера бахархошца бертахь беха Урдунехь, цу мехкан йукъараллин-политически дахарехь жигара дакъа а лоцуш.
Урдунера нохчашна цIена нохчийн мотт а хаьа, цара шайн къоман ламасташ а лардо, махкахошца уьйр а латтайо. Уьш кест-кеста богIу шайн Даймахка, ткъа цхьаберш гуттаренна Нохчийчу юха а боьрзу.
Нохчий а, гIалгIай а санна, Паччахьан Iедало тIеIаткъам бинера малхбузера Кавказан векалшна – доьналла долчу чергизошна. Уьш а дIаоьхура Османски импери, амма Хонкар мехкан латтанаша шийла тIеийцира шайн бусулба вежарий.
Мацалло, лазаро лаьцна кавказхой леш бара, къинхетам бан а, гIоьналлин куьйг кховдо стаг ца карош.
Ткъа Паччахьан Iедала буьззинчу барамехь каралаьцнера Кавказ. Аьчка некъаш дохкуш, административни гIишлош еш, некъаш тадеш, шуьйра болх бара цигахь дIахьош. Паччахьан Iедало цига шортта хьаькамаш а дIахьажийра болх бан, ткъа Кавказ Паччахьа билгал виначу губернаторана тешийна йара.
Паччахьан Iедалера Советан Iедале кхаччалц
Нохчийн историн керла агIо йиллира 1800-чу шерийн чаккхенехь тIейеанчу промышленни революцис.
Соьлжа-ГIалин йистошкахь мехкдаьтта долу масех меттиг карийнера, ткъа кестта Нохчийчоь дIайуьзнера Iаьржачу деших.
[5] Нохчийчоь дуьнен чохь дуьххьара меттиг ю мехдаьтта даккхар промышленни кепе деирзина йолу. Махкахь дуьххьара «кху заманан» мехкдаьттан скважина схьайллинера 1893-чу шарахь Соьлжа-ГIалин гена доцуш, ткъа хIетахь дуьйна Нохчийчоьнан лаьттан кийрара 420 миллион тонн буьйда мехкдаьтта даьккхина.
Атта буро тоха мегаш долу керла маьIданаш карор бахьана долуш 1900-чу шерашкара дуьйна Нохчийчоьнна сиха шайн тидам тIеберзийра францойн а, немцойн а, голландски а компаниша.
Меттигера латтанийн дай реза хуьлура
