yerlipərəst, millətpərəst və vəzifəpərəst müsəlman hökmdarlarının günahıdır.
"Din qaydadır, dövlət onun sütunları", "müsəlmanlar əldirlər, əl-ələ verib birləşsələr, bir bədən olarlar" – bunları yazan, təbliğ edən Nəsirəddin deyildimi?
Çox əfsus ki, hələ bu gün də sağlam düşüncənin əksinə olaraq yazırlar ki, "Nəsirəddinin riyaziyyat və astronomiya əsərlərinə nisbətən humanitar biliklər sahəsində mütərəqqi fikirləri az olmuşdur", "Onun şəxsiyyətinin zəif, dünyagörüşünün məhdud və nöqsanlı cəhətləri də az deyildir”; guya o öz dini əqidələrini tez-tez dəyişirmiş.
Ağıla sığmaz iradlardır!
Bu məsələni şərh edən "İranın Kembridc tarixi" yazır ki, "Şiə fikrinin o zaman iki aparıcı nümayəndəsi vardı – Nəsirəldin Tusi və onun tələbəsi Əlləmə Xili.
Nəsirəddin Tusi haqqında ancaq onu əlavə edə bilərik ki, o, imamət ilahiyyətinin əsasını qoyanlardan biri idi və onun çox saylı əsərləri çox şərhlərin mövzusu idi".
Nəsirəddin Tusinin İslama düşmən kəsdirməyə cəhd edənlərə İmam Xomeyninin cavabı bu gün daha əzəmətlə səslənir: "Xacə Nəsir və Nəsir kimilər belə vəzifələrdə ona gərə işləmirdilər ki, böyük qulluq tutub böyüklük etsinlər, ona görə oralara gedirdilər ki, onları adam eləsinlər. Onların təsiri altına düşmək üçün getmirdilər. Onları yola gətirmək, onları islah etmək istəyirdilər. Hülakunun qulluğunda olmaqdan ötrü Xacə Nəsirin onun dalınca getməyi çox böyük xidmət idi. Ona görə ki, Hülakunu qüdrətə çatmaq üçün yola gətirməyi əslində Xacənin İslam aləminə əvəzsiz xidməti idi".
Dahilərin həqiqi qiymətini bu günün ölçüləri ilə vermək qəbahətdir. Bir daha unutmayaq ki, o zaman dünya indikindən səkkiz yüz il cavan idi. İztirablar da şadlıqlar da, xoşbəxtlik də bədbəxtlik də, dərd-qüssə də, təntənə də, nikah, doğum, ölüm də, dostluq da düşmənçilik də, xəstəlik də cansağlığı da, şan-şöhrət də var-dövlət də, dilənçilik də səfillik də, toy da dəfn mərasimi də bu günkülərə bənzəmirdi. İşıq və zülmət, xeyir və şər də başqa məna verirdi. Qəzəb, intiqam, qorxu, namus, günah, mükafat, ədalət də başqa məna kəsb edirdi. Heç qış ilə yay arasındakı fərqlər də bugünkü günü xatırlatmırdı. Şəhərlər möhtəşəm qalaları və məscidləri ilə seçilirdi. Məscidlərdən ucalan azan səsləri insanları həm bayrama, həm də matəmə dəvət edirdi: həm həyəcan, həm də sevinc doğururdu. Gün günü, həftə həftəni, il ili əvəz edirdi. Heç kim heç yerə tələsmirdi. Hərənin öz dərdi, öz qəmi, öz səadəti, öz sevinci. Müharibəsiz keçən illər nağılları xatırladırdı. Bayram günləri hökmdarlar saray məmurlarının, keşikçilərinin böyük bir dəstəsi ilə şəhərə çıxardılar. Məscidlərdə moizələr oxunar, cümə namazları böyük bir ünsiyyət mərasiminə çevrilərdi.
Qasidlərin gur səsi, şeypurlar xalqı meydana edam mərasimlərinə baxmağa çağırardı: ağlayan kim, susan kim, sevinən kim, qəzəblənən kim.
O zamanlar çox az adam öz əqidəsini dəyişərdi. Din hamının müqəddəs məbədgahı idi. Əqidəsini dəyişənləri Allah qəzəbinə düçar edərdilər.
Axşam yaxınlaşanda bütün şəhərlər, kəndlər zülmət pərdəsinə bürünərdi. Şam işığında nağıl, rəvayət danışan kim, dərdlərini götür-qoy edən kim, qeybət edən kim.
Səhər yenə də dünənin təkrarı. Yeni xəbərlər çox tez yayılardı. Hakimiyyət uğrunda hansı ata öz oğlunu, hansı oğul öz atasını qətlə yetirib. Hakimiyyəti başqasına verməmək üçün xalqı zülmətə qərq edib yeganə ağılsız, azyaşlı, ruhi xəstə oğlunu özünə varis edən hökmdarlar da çox olub. Nəsirəddin hökmdarlara üz tutub dedi: hökmdar odur ki, "şərafətli ölümü rəzalətli yaşamaqdan üstün tutsun". Heç kim onu eşitmədi.
Nəsirəddin bütün islam dünyasının pərakəndə olduğu bir dövrdə yaşamışdır. Bütün müsəlman aləmini düşmənlər qarşısında diz çökdürən bu pərakəndəlik, qarşılıqlı düşmənçilik, dində yaranmış təriqət parçalanmaları olmuşdur. Peyğəmbərin ölümündən sonra islamda yaranmış parçalanma – sünnilik, şiəlik, peyda olmuş zeydilər, ismaililər, qərmətilər, xəşşaşinlər, ələvilər və s. dövlətləri də parçaladı. Bağdad xəlifəliyi, İsmaili dövləti, Xarəzmşahlar dövləti bir-birinə düşmən kəsildilər. Dövlət, din unuduldu, hakimiyyət, var-dövlət üstündə mübarizə başladı. Monqolların qələbəsinə, müsəlman hökmdarları bais oldular.
Nəsirəddin Tusi öz zəmanəsinin oğlu idi. Onun əsərləri zamanın siyasi-iqtisadi, mədəni, elmi həyatının güzgüsü idi. Nəsirəddinin yaşadığı həyat bir əsrə, bir ölkə hüdudlarına sığışmayan bir dünyadır. Onun dahiliyi, fövqəladə istedadı, şəxsiyyəti, qırılmaz iradəsi nəsillərə nümunə olaraq qalır; qarşısına qoyduğu məqsədə çatmağı, zamanın çərçivəsindən çıxmağı bacaran, zəncirləri qırmağa qadir, hökmdarları özünə itaət etməyə məcbur edən, ölüm qorxusunu rədd edib həyat eşqiylə yaşayan bu böyük şəxsiyyətin ömrü nəsillər üçün məşəl olaraq yanacaq.
Həyatını, elmini, dünyagörüşünü bu kitabda vermək istədiyim bu böyük insan haqqında çox yazılıb və hələ də çox yazılacaq. Mən də kövrək bir addım atmaq istədim. Bu kövrək addımımda mənə yaxından kömək etmiş akad. Ziya Bünyadova, akad. Urxan Ələkbərova, EA müxbir-üzvü Fuad Qasımzadəyə, prof. Rəhim Hüseynova və həmçinin M. Hacıyeva, L. Tarıverdiyevə, Q. Camalova öz dərin minnətdarlığımı bildirirəm.
Köklər dərindir
1201-ci ilin soyuq fevral ayı idi. Tus şəhərinin tanınmış savadlı adamlarından olan Firuzşah Cəhrudi ləqəbi ilə tanınmış Məhəmməd bin Həsən Tusi qarlı-çovğunlu şəhərin qaranlıq məhəllələriylə keçib məscidə səhər namazına getdi. O, evdən bu gün həmişəkindən çox tez çıxmışdı. Məscidə girib ibadətinə başladı. Firuzşahın bugünkü namazı həmişəkindən çox uzun sürdü. Namazı qurtardıqdan sonra da ayağa durmağa tələsmirdi. Dizi üstə oturub sanki taleyi ilə danışırdı. Arabir əllərini göyə qaldırıb Allaha yalvarırdı.
– Ey böyük yaradan! Mənə, Sənin yazıq bəndənə bir oğul payı ver. Mənim səsimi eşit ey pərvərdigar, ilk övladımı oğul görmək istəyirəm.
Səhər açılar-açılmaz Firuzşah məsciddən çıxıb şəhərə yollandı. Şəhər divarlarının istiqaməti ilə ilahiyyatdan dərs dediyi mədrəsəyə az qalmış həyətində qulluq edən cavan oğlan onun qabağına çıxdı:
– Ağa, muştuluğumu ver, oğlun oldu. Dedilər özümü sənə çatdırım, xanım da yaxşıdır, uşaq da.
Firuzşah özündən asılı olmadan əllərini göyə qaldırıb: – Ey böyük Allahım! Mənim səsimi eşidən tanrım!
Bu
