biləydim ki, Cəfər hələ mənə hörmət eləyib, müddəti yanbayan azaldıb?!
Səsverməyə ehtiyac qalmadı. Çıxışçıların hamısı bir rəy verdi, yekdilliklə seçildim. Sevindirici idi, acınacaqlı idi, deyə bilmərəm, ancaq bir hiss çökmüşdü ürəyimə: bu yol uzaq yol olacaq! Sonu məchul, qaranlıq bir dəhliz boyunca addımlayırdım. Bu qəribə estafet heç də təsadüfən verilmirdi mənə. Tale acı oyuna başlamışdı mənimlə – bu hələ acı oyunun tumurcuqları idi.
Ömür yolumuza diqqət kəsilsək, hər günümüz, həyatımızdakı hər əlamətdar və yaddaqalan günümüz ağıllı rejissorun səhnə dəyişikliyi kimi qanunauyğun şəkildə qabaqcadan ölçülüb-biçilib. Bir yer boşalmamışdan əvvəl həmin rolun ifaçısı seçilir, bəlkə, bir gün qabaq, bəlkə, bir gün sonra öz yerinə oturdulur. Qismət deyirlər buna.
Qismətimə «avşaq» olmaq düşmüşdü…
Seçildiyim gün, daha doğrusu, gecə ədalətli olacağıma söz verdim. Kimə? Özümə! Daha bu dünyada əlim yetən heç kəsim yox idi. Elə həmin gecə də yadıma düşdü ki, əlamətə inanan olmasam da, 1984-cü ildə bir qaraçı əlimdən tutub yarıxoş-yarızor «falıma» baxmışdı.
– Səni uzun yol gözləyir, dostlarından qoru özünü, – demişdi. Qoruya bilmədim. Dodaq-dodağa öpüşdüyüm, hər axşam sağlığıma badə qaldıran, mənim hesabıma yeyib, mənim hesabıma şellənən «ürək» dostlarımdan, «kürək» dostlarımdan, «gərək» və «çörək» yoldaşlarımdan qoruya bilmədim özümü. Bədbəxt qaraçının sözünü qəribliyə salıb, bədbəxt günə qaldım. İndi bu uzun yolun başlanğıcında özümü toplayıb hər şeyə hazır olmalı, çətin də olsa, yaşamalıydım. Əgər buna yaşamaq demək olardısa…
Səhəri gün kamerada hər şey dəyişdi. Bayıl türməsində yüz ildən bəri ilk dəfə 39-cu kamerada iməcilik tətbiq olundu. Təmizlik işi dərdlilərin dərdini, azacıq da olsa, yüngülləşdirirdi.
«Obşak» pulları toplandı – cəmi 800 manat alındı. Ayın birinə kimi hələ bir həftə vardı. Buna baxmayaraq, «oper» Xasaya 200 re verib, «petux»u kameradan uzaqlaşdırdım. Atdığım bu addım hamıya, xüsusən Əzizalıya yaxşı təsir bağışladı. Allahı sevən və ona itaət edən Həmdəmov, ümumiyyətlə, çox şeydən iyrənir, kamera həyatına, «petux»un varlığına dözə bilmirdi. Nisbətən az danışan, qaraqabaq Adil də bu addımı alqışladı.
(Sonralar Əzizalı işləri dolaşdıqca, həbsdən yaxa qurtara bilməyəcəyini başa düşdükcə, Allahdan üz çevirməyə başladı).
Növbətçilik cədvəli tutdum. Vəzifə bölgüsü aparıb hamını işlə təmin etdim. Başqa «avşaq»lardan fərqli olaraq, çörəyin və ərzağın ata malı kimi düzgün bölünməsinə şəxsi nəzarət etdim. Güman etdim ki, hər şey qaydasındadır və narazı qalan yoxdur.
Günlər beləcə ötürdü. Dəmir qapıdan, dəmir barmaqlıqlı pəncərədən çöldəkilər barədə məlumat ala-ala ömrü boşa verirdik. Nə müstəntiqdən xəbər vardı, nə məhkəmədən; başqaları kimi mən də yaddan çıxmışdım. Özüm öz taleyimlə barışaraq gözləyirdim.
Kamerada mehribançılıq hökm sürürdü. «Proqulka»dan sonra domino oyunu başlayır, düz nahara kimi davam edir, nahardan sonra yenidən qızışırdı. Başqa heç bir məşğuliyyət yox idi. Bir bədii əsəri neçə dəfə oxumaq, vərəqləmək, müzakirə etmək olar! Qəzet yox, jurnal yox, radio-televizor haqda düşünmək belə olmaz. Nə qədər uzanmaq, nə qədər yatmaq olar?!
Bu sabitliyin, bu əmin-amanlığın içərisində qəribəliklər də var idi. Kameraya bir cavan oğlan göndərdilər – 226 ilə. Geniş yayılmış maddədir – narkotik maddələr qəbul edənlərə verilir. Özünə iynə vuran, yəni «şəbitləyən» yoldaşın «burjuy» kamerasına salınması sensasiya idi. «Oper»lərdən öyrəndik ki, bunlar bir neçə qardaşdırlar. Ataları, özləri və bunun həyat yoldaşı həm «çəkən», həm də «vuran»dırlar.
Çöldə «vuran» kəlməsi, adətən, araq içənlərə yapışdırılır. «Filankəs bərk vurandır», «filankəs möhkəm vurandır», «gedək vurmağa» və s.
«Zon»da (kolona59 belə ad qoyublar) və türmədə «vuran» iynə vuran, narkotik maddəni daxili inyeksiya yolu ilə qəbul edənə deyirlər.
«Filankəs iynəyə oturub» – yəni daha çıxılmaz vəziyyətdədir, müalicəedilməzdir, iynələnməkdən arıqlayıb çöpə dönüb.
«Filankəs çəkəndir» – deməli, nəşə, konoplya60, tiryək və bu kimi narkotik maddə çəkir.
«Filankəs satandır» – özü çəkməsə də, narkotik alveri ilə məşğul olur.
Bu zəhrimarlar da müxtəlif kateqoriyalara bölünür. Ümumi ad kimi hamısına «şey» deyilir. Özü də «şey» sözü bütün ittifaqda oğru jarqonu kimi qəbul edilib.
«Bərk»dir – yəni, tez təsir edəndir, güclüdür.
«Boşdur» – yəni, zəifdir.
«Tufta»dır – deməli, başqa aşqarla qarışdırılmış vecsiz maldır…
«Şey»i kameraya müxtəlif üsullarla göndərirlər.
Qanuni yolla, yəni, «nazor» həzrətlərinin vasitəsilə.
«Daçka» ilə, yəni, evdən, yaxud dost-tanış göndərdiyi ərzaq məhsullarının birinin içində; amma çörəklə sərfəli deyil, çünki «nazor» çörəyi oğurlayıb kameralara satır. Həm də «şmon»şik çörəyə diqqətlə baxıb ondakı deşik yerini görə bilər. Xörəklə olmaz – sellofan qab deşilər, xörək cəhənnəm, «şey» xarab olar. Şəkərbura yaxşıdır; onu da ancaq bayram vaxtı göndərmək olar.
Çarə qalır qoz və fındığa. «Çəkən» «daçka» alandan sonra «telefon»la bildirirlər ki, yaxşı qoz, yaxud, yaxşı fındıq göndərmişik. İçəridə qozları bıçaqla səliqə ilə iki yerə ayırıb yoxlayırlar. «Burjuy» kameralarında bıçaq, qayçı, lezva, elektrik spiralı, saxsı və şüşə qab saxlanılır. Kameralarda ayda iki dəfə «şmon» aparılsa da «şmonşiklər» bu qabları və alətləri «görmürlər», çünki görməmək üçün ayda 30 re alırlar. Qozların birindən, nəhayət ki, «şey» tapılır, «çəkənlər» üçün əsil bayram da onda başlayır.
Çöldəkilər içəridəkiləri həmişə aldada bilir və özləri «yaxşı oğlan» kimi qalırlar; «telefon»la bildirirlər ki, sənə üç və ya beş «baş», yəni üç çəkimlik, yaxud beş çəkimlik «şey» göndərdim. Axtarış nəticə verməyəndə «zek» günahı çöldəkində yox, «nazor»da görür, guya «nazor» hansı qozun, hansı fındığın içində «şey» olduğunu başa düşüb, çırpışdırıb. Doğrudur, belə hallar da olur. Ancaq çox vaxt birinci hala təsadüf olunur.
Düşərgə, koloniya (islah-əmək koloniyası)
Çətənə (rusca).
