жараёнини тақсимлаш ва ҳар бир ишчига бир ёки иккита вазифани топшириш орқали ўн киши кунига 48 000 дона (ёки ҳар бири 4800 дона) ишлаб чиқариши мумкинлигига мисол келтиради. Смитнинг таъкидлашича, буни, агар барча ишларни битта ишчи ўзи қилса, бир кунда йигирма дона игна ишлаб чиқариши билан солиштириб кўринг. Смит игна ишлаб чиқаришни "арзимас" мисол деб атайди ва кейинчалик бошқа маҳсулотлар учун янада мураккаброқ меҳнат тақсимоти қандай бўлиши мумкинлиги ҳақида фикр юритди. Аммо, шубҳасиз, у игна ишлаб чиқаришда ўн киши ишлаганлиги ҳали ҳам ақл бовар қилмайдиган ҳодиса ҳисобланган бир даврда яшаган.
Кейинги икки ярим аср мобайнида, нафақат игна ишлаб чиқаришда, балки технология соҳасида автоматлаштиришнинг кенг тарқалиши ва кимёвий жараёнларни қўллашда сезиларли ўзгаришлар рўй берди. Смитдан кейин икки авлод ўтгач, ишчиларнинг унумдорлиги деярли икки баравар ошди. Ундан ўрнак олиб, 19-асрда компьютернинг отаси сифатида танилган Чарлз Беббиж16 1832-йилда игна заводларини ўргана бошлади. У ҳар бир ишчи бир кунда саккиз мингдан ортиқ буюм ишлаб чиқаришини аниқлади. Кейингисида Кембриж иқтисодчиси Клиффорд Праттен томонидан 1980-йилда ўтказилган тадқиқотга кўра, 150-йиллик технологик ривожланиш маҳсулдорликни 100 баравар оширди, бу ҳар бир ишчига кунига 800 000 игнани ташкил этди.
Худди шу нарсаларни, масалан, хавфсизлик пинларини ишлаб чиқаришда маҳсулдорликнинг ошиши ҳикоянинг фақат бир қисмидир. Бугунги кунда биз Смит давридаги одамлар фақат орзу қила оладиган, масалан, учувчи машиналар ёки улар, Ҳатто тасаввур ҳам қила олмайдиган кўп нарсаларни – микросхемалар, компьютерлар, оптик толали кабеллар ва пин (код)ларимиздан фойдаланишимиз керак бўлган бошқа технологиялар. …ёки аксинча, кечирасиз, ПИН-кодларимизни ишлаб чиқарамиз.17
Адам Смит давридан ҳозирги кунгача ўтган вақт ичида нафақат ишлаб чиқариш технологиялари ёки усуллари ўзгарган. Иқтисодий фаолият субъектлари – ёки хўжалик фаолияти билан шуғулланувчи одамлар – ва иқтисодий институтлар – ёки ишлаб чиқариш ва бошқа иқтисодий фаолиятни ташкил қилишни тартибга солувчи қоидалар ҳам тубдан ўзгаришларни бошидан кечирган.
Смит давридаги у "тижорат жамияти" деб атаган Британия иқтисодиёти, биз кўпчилик замонавий давлатларда кўрган баъзи фундаментал ўхшашликларга эга эди. Акс ҳолда, унинг фаолияти ўз маъносини йўқотар эди. Ўша даврдаги кўпгина мамлакатлардан фарқли ўлароқ (Голландия, Белгия ва Италиянинг айрим ҳудудлари бундан мустасно) Буюк Британия аллақачон "капиталистик" иқтисодиётга эга эди.
Хўш, капиталистик иқтисодиёт ёки капитализм нима? Бу ишлаб чиқариш ўз истеъмоли учун эмас, балки максимал фойда олиш учун ташкил этилган иқтисодиёт (худди шундай, сиз фақат ўзингиз учун озиқ-овқат етиштирасиз) ва сиёсий мажбуриятлар учун эмас (феодал жамиятлар ва социалистик иқтисодиётда бўлгани каби сиёсий ҳокимият, мос равишда, аристократлар ва марказий режалаштириш органлари, нима ишлаб чиқаришни буюрадилар).
Фойда – бу маҳсулот ёки хизматни
Беббижнинг биринчи компьютери Дифференcе Энжине деб номланган бўлиб, у Уилям Гибсон ва Брюс Стерлингнинг классик стеампунк илмий-фантастик романларидан бирининг номига айланди. Китоб рус тилида нашр этилган: Гибсон W., Стерлинг Б. Мачине оф Дифференcес. М.: У-Фактория, 2003. Тахминан. ед.
Мана сўзлар устида ўйнаймиз: инглиз тилида пин – бу пин, ПИН еса ПИН код, улар бир хил товушда. Эслатма. бошига
