гуруҳ истеъдодли, аммо кам таъминланган болалар ҳақидаги фильм каби, эҳтимол, ҳис-туйғуларни уйғотади.
Кўпчилик иқтисодий тарихни ёки иқтисодиётимиз қандай ривожланганлиги тарихини айниқса бемаъни мавзу деб билади. Эркин савдо иқтисодий ўсишга ёрдам беришини, юқори солиқлар бойлик яратишга тўсқинлик қилишини, бюрократик тўсиқларнинг олиб ташланиши тадбиркорликка хизмат қилишини тушуниш учун ҳақиқатан ҳам икки-уч аср аввал нима бўлганини билишимиз керакми? Бизнинг замонамизнинг бу ва бошқа иқтисодий ҳикматлари инкор этиб бўлмайдиган назарияларнинг мантиқий хулосаси эмасми ва жуда кўп замонавий статистик маълумотлар томонидан синовдан ўтмаганми?
Аксарият иқтисодчилар бу фикрга қўшиладилар. 1980-йилларга қадар иқтисод тарихи кўпчилик Америка университетларида талаб қилинадиган магистратура курси бўлган, аммо бугунги кунда кўпгина университетларда ҳаттоки ихтиёрий курс ҳам таклиф этилмайди. Шунга қарамай, мен ўқувчиларимни капитализмнинг қисқача (яхши, унчалик ҳам қисқа эмас) тарихи билан таништираман, чунки замонавий иқтисодий ҳодисаларни тўлиқ тушуниш учун унинг ривожланиши ҳақида ҳеч бўлмаганда умумий маълумотга эга бўлиш жуда муҳимдир.
Ҳаёт уйдирмадан қизиқроқ
ёки тарих нима учун муҳим
Тарих нафақат ҳозирги кунга қадар содир бўлган воқеаларни акс эттиргани учун, балки у (тўғрироғи, биз тарих ҳақида нима биламиз деб ўйлаймиз) одамларнинг қарорларини хабардор қилгани учун ҳам ҳозирги кунга таъсир қилади. Кўпгина сиёсий тавсиялари тарихий мисоллар билан тасдиқланган, чунки одамларни ишонтиришда муваффақиятли ёки муваффақиятсиз бўлган ҳаётий мисоллардан кўра самаралироқ нарса йўқ. Масалан, эркин савдони тарғиб қилувчилар доимо Буюк Британия, кейин эса АҚШ, айнан, шу туфайли дунёнинг иқтисодий қудратли давлатига айланганини таъкидлайдилар. Агар улар ўзларининг тарих версиялари тўғри эмаслигини тушунишганида (буни кейинроқ кўрсатаман), улар ўзларининг сиёсий тавсияларини беришда ўзларини унчалик ишончли ҳис қилмаган бўлардилар. Уларга бошқаларни ишонтириш ҳам қийинроқ бўларди.
Бундан ташқари, тарих бизни баъзи тахминларга шубҳа қилади. Бугун сиз кўп нарсаларни – масалан, давлат идоралари – илгари талаб катта бўлган, одамларни (қулларни), болалар меҳнатини, сотиб олишингиз ёки сотишингиз мумкин эмаслигини билишингиз биланоқ, “эркин бозор” чегаралари қандайдир абадий илмий қонун билан белгиланган, деб ўйлашни тўхтатасиз ва уларни ўзгартириш мумкинлигини тушуна бошлайсиз. Илғор капиталист мамлакатлар тарихда 1950-1970-йиллар орасида кўплаб чекловчи қоидалар ва юқори солиқлар мавжуд бўлган пайтда, энг тез ривожланган эканлигини билганингизда, ўсишни рағбатлантириш солиқларни камайтириш ва қоғозбозликни талаб қилади, деган даъвога дарҳол шубҳа билан қарайсиз.
Тарих иқтисодий назариянинг чекловларини англаш учун фойдалидир. Ҳаёт кўпинча уйдирмадан анча қизиқарли бўлиб, тарихда (барча даражаларда – мамлакатлар, компаниялар, шахслар) муваффақиятли иқтисодий тажрибанинг кўплаб мисоллари мавжуд бўлиб, уларни бирон бир иқтисодий назария
