нима яхши ва нима ёмонлиги ҳақидаги мавҳум баҳс эмас. Бу кўпинча икки хил одам бўлиб кўринадиган руҳнинг икки ярми ўртасидаги ички курашдир. Баъзан майлларга эрк берадиган қисми. Баъзан – сиз учун нима энг яхшилигини биладиган ва сизга яхшилик тилайдиган иккинчи ярми.
Сизнинг муваффақиятларингиз ва муваффақиятсизликларингиз сабаблари сиз учун сир бўлиб қолиши мумкин. Бир кун қаддингизни тик тутиб туришга муваффақ бўласиз, кейинги куни таслим бўласиз. Эҳтимол, ўзингиздан сўрашингиз мумкиндир: "Мен нимани ўйладим ?!" Лекин сўраш учун маъқулроқ савол: "Менинг танам нима қилди?" Олимларнинг фикрича, ўз-ўзини назорат қилиш нафақат психология, балки физиология масаласидир. Бу сизнинг импульсларингизни енгиш учун сизга чидамлилик ва ўз-ўзини назорат қилиш имконини берадиган руҳий ва тананинг вақтинчалик ҳолатидир. Тадқиқотчилар аста-секин бу муносабат нимага боғлиқлигини ва нима учун кўпинча замонавий дунёнинг мураккаблиги билан тўсқинлик қилаётганини тушуна бошлайдилар. Яхши хабар шундаки, сиз энг кўп ирода кучига муҳтож бўлганингизда ушбу физиологик ҳолатни қўзғатишни ўрганишингиз ва ҳатто танангизни бу ҳолатда қолишга ўргатишингиз мумкин, шунда васваса пайдо бўлганда, сизнинг инстинктив жавобингиз ўзингизни назорат қилади.
Икки таҳдид ҳақидаги эртак
Ўзимизни назорат қилганимизда нима содир бўлишини тушуниш учун биз муҳим фарқдан бошлашимиз керак: ханжар тишли йўлбарс қулупнайли пирогдан нимаси билан фарқ қилади? Уларнинг битта муҳим умумий жиҳати бор: иккаласи ҳам узоқ ва соғлом ҳаёт режаларингизни бузиши мумкин. Aммо бошқа ҳолатларда, улар диаметрал қарама-қарши таҳдидлардир. Мия ва тана улар билан бутунлай бошқача йўллар билан шуғулланади. Яхшиямки, эволюция сизни иккала балодан ҳам ҳимоя қилишингиз учун керакли ресурсларни тақдим этган.
Хавф ҳолатида
Келинг, яна олдинга силжиймиз, бир вақтлар йиртқич тишли йўлбарслар ўз ўлжасини овлаган жойга борамиз. Тасаввур қилинг-а, сиз Шарқий Aфрикадаги Серенгетида бўлиб, одатдагидек ибтидоий гоминоидлар билан шуғулланасиз: саванна бўйлаб тарқалиб кетган ҳайвонларнинг скелетларини тишлаяпсиз. Ҳаммаси яхши кетмоқда: сиз янги гиена жасадини кўриб қолдингиз. Ва бирдан, қаердандир – жин урсин! – ханжар тишли йўлбарс яқин атрофдаги дарахт шохларига яширинди. Балки у гиенадан татиб кўргач, асосий таомга – сизни интиқлик билан кутаётгандир. У ўттиз сантиметрлик тишларини танангизга ботиришга тайёрдек туюлади ва ХХI аср одамидан фарқли ўлароқ, бу йиртқич иштаҳасини қондиришдан тортинмайди. Унинг парҳезда бўлишини ва юмалоқлигингиз қараб қўшимча калориялар хавфи ҳақида ўйлаб кўришини кутманг.
Яхшиямки, сиз бундай муаммога дуч келган биринчи одам эмассиз. Қадимги аждодларингизнинг кўпчилиги бу душманга ва унга ўхшаганларга дуч келишган. Ота-боболарингиздан сиз ҳаётингизни сақлаб қолиш учун қочиш ёки курашишингизни талаб қиладиган ҳар қандай таҳдидга жавоб беришга ёрдам берадиган инстинктни мерос қилиб олгансиз. Бу инстинкт – стрессга қарши “ур ёки қоч” деб аталади. Сиз, албатта, у билан танишсиз:
