Ўзингизни бирлаштиришингиз керак бўлганда, васвасага қарши туриш ва ўз-ўзини йўқ қилувчи импульсларни бостириш учун миянгиз ва танангизда бир қатор реакциялар бошланади. Сегерстром бу жавобларни “тўхтат ва режалаштир” жавоби деб атайди ва у “жанг ёки парвоз” жавобидан бутунлай фарқ қилади.
Серенгетига саёҳатимиздан, сиз ташқи таҳдидни сезганингизда жанг ёки парвоз стрессига жавоб беришини эслайсиз. Сизнинг миянгиз ва танангиз ҳужум қилиш ёки қочиш учун ўзини ҳимоя қилиш режимига ўтади. "Тўхтатиш ва режалаштириш" жавоби тубдан фарқ қилади: у ташқи таҳдид эмас, балки ички зиддият ҳисси билан бошланади. Сиз бирор нарсани хоҳлайсиз (сигарет чекиш, тушликда ортиқча овқатланиш, нотўғри иш жойларига ташриф буюриш), лекин буни қилмаслик кераклигини биласиз. Ёки сиз бирор нарса қилишингиз кераклигини биласиз (тўловларингизни тўланг, лойиҳани тугатинг, спорт залига боринг), лекин орқага ўтиришни афзал кўрасиз. Бу ички зиддият ҳам ўзига хос таҳдиддир: сизнинг инстинктларингиз сизни потенциал нотўғри қарорга ундайди.
Шунга кўра, сизни ўзингиздан ҳимоя қилиш талаб қилинади. Бу ўз-ўзини назорат қилиш. Сизни тезлаштиришдан кўра секинлаштириш енг мантиқийдир (чунки жанг ёки парвоз жавоби ишлайди). "Тўхтатиш ва режалаштириш" жавоби айнан шундай қилади. Ички зиддиятни ҳис қилиш мия ва танада импулсларни секинлаштиришга ва жиловлашга ёрдам берадиган жараёнларни қўзғатади.
Aқл ва тана ирода кучига қандай таъсир қилади?
Ҳудди жанг ёки учиш жавоби каби, тўхташ ва режалаштириш жавоби мияда бошланади. Сигнал тизими доимо сиз кўрган, эшитган ва ҳидлаган нарсаларни кузатиб боради, миянинг бошқа қисмлари эса сизнинг ичингизда нима содир бўлаётганини кузатиб боради. Бу ички мониторинг тизими бўлиб, у ўз-ўзини назорат қилиш соҳаларини (префронтал кортекс) миянинг тана сезгилари, ҳис-туйғулари ва фикрларини сезадиган соҳалари билан боғлайди.
Ушбу тизимнинг асосий вазифаси сизни аҳмоқона ишлардан сақлайди, масалан, олти ойлик спиртли ичимликлардан воз кечишни тўхтатиб туриш, хўжайинингизга бақирмаслик, муддати ўтган кредит карта тўловларини унутмасликдир. Мия бундай таҳдидларни тан олади ва яхши дўст префронтал кортекс сизга тўғри танлов қилишга ёрдам бериш учун ҳаракатга келади.
Aммо "тўхтатиш ва режалаштириш" жавоби мушакларга энергия юбормайди – у мияга юборади, шунда префронтал кортекс ирода кучини ёқади.
"Жанг ёки учиш" жавоби каби, "тўхта ва режалаштириш" нафақат мияда ишлайди. Сизнинг танангиз қулупнайли пирогга қандай муносабатда бўлганини эслайсизми? Сиз танани мақсадларингизга мослаштиришингиз ва импульсларни секинлаштиришингиз керак. Бунинг учун префронтал кортекс юрак тезлигини, қон босимини, нафас олишни ва бошқа вегетатив функцияларни тартибга солувчи мия ҳудудлари билан алоқа қилади. "Тўхта ва режалаштириш" жавоби "жанг ёки учиш" жавобининг тескарисини келтириб чиқаради. Юрак уриши тезлашмайди, лекин секинлашади, қон босими нормал бўлиб қолади. Сиз ақлдан озгандек юзаки
