нарсаларни қилишга қодирмиз, лекин бизда айнан тескарисини қилиш истаги бор. Бу истакни тутиб туриш керак, лекин биз кўриб турганимиздек, у ўз ақли билан яшайди.
Икки идрок муаммоси
Aгар ирода кучимиздан маҳрум бўлсак – биз жуда кўп пул сарфлаймиз, жуда кўп овқатланамиз, заифлашамиз, ўзимизни тута олмаймиз – бизда ҳатто префронтал кортекс борми, деган савол туғилиши мумкин. Aлбатта, васвасага қарши туриш мумкин, лекин бу биз шундай қиламиз дегани эмас. Эртага қолдириш мумкин бўлган нарсани бугун қилишимиз мумкин, лекин кўпинча эрта ғалаба қозонади. Сиз ҳам ҳаётнинг бу қайғули ҳақиқати учун эволюцияга раҳмат айтишингиз мумкин. Одамлар ривожланган, аммо уларнинг мияси унчалик ўзгармаган. Табиат ҳаммасини қайта бошлашдан кўра, аллақачон яратилган нарсани мукаммаллаштиришни афзал кўради. Одамларга янги кўникмалар керак эди, аммо бизнинг ибтидоий миямиз мутлақо янги намуналар билан алмаштирилмади – ўзини ўзи бошқариш тизими эски истаклар ва инстинктлар тизимига тўпланган эди.
Яъни, эволюция биз учун фойдали бўлган барча инстинктларни сақлаб қолди – ҳатто улар ҳозирда муаммо келтирса ҳам. У ўзимизга олиб келадиган қийинчиликларни енгиш учун йўл берса яхши эди. Мисол учун, таъм рецепторларини пасайтирувчи зарарли озиқ-овқатлар завқини олайлик. Бу тўйимсиз лаззатли таомлар одамларга озиқ-овқат танқис бўлган пайтларда омон қолишга ёрдам берган, йиғилган ёғ тўқималари суғурта сифатида хизмат қилган. Aммо бугунги фастфуд, енгил озиқ-овқат ва органик озуқалар дунёсида бизнинг заҳирага эҳтиёжимиз йўқ. Ортиқча вазн ҳимоя қилишдан кўра соғлиқ учун хавфли бўлиб қолди ва васвасага солувчи овқатлардан воз кечиш узоқ муддатли омон қолишдан муҳимроқ бўлиб қолди. Aммо семизлик аждодларимиз учун фойдали бўлганлиги сабабли, бизнинг замонавий мияларимиз ҳали ҳам инстинктив равишда ёғли ва ширин таомларга мойилдир. Яхшиямки, биз ушбу истакларни рад қилиш ва конфет қутисига тирмашмаслик учун энг янги ўз-ўзини бошқариш тизимидан фойдаланишимиз мумкин. Ҳа, бизда импульслар сақланиб қолган, аммо биз уларни назорат қилиш билан қуролланганмиз.
Нейропсихологларнинг таъкидлашича, бизда битта мия, лекин икки идрок бор ёки бизда икки инсон яшайди. Бирида биз импульсив ҳаракат қиламиз ва бир лаҳзалик завқ излаймиз, иккинчисида биз импульсларимизни назорат қиламиз ва узоқ муддатли мақсадлардан чалғитадиган завқлардан бош тортамиз. Бу иккала шахс ҳам бизмиз ва биз улар орасида ажралганмиз. Баъзан бизни шунчаки ширинлик истайдиган одам билан тенглаш мумкин. Бу ирода синовининг моҳияти: сиз қисман битта нарсани, қисман бошқа нарсани хоҳлайсиз. Ёки сизнинг ҳозирги шахсингиз битта нарсани хоҳлайди ва келажакдагиси бутунлай бошқа нарса қилишни афзал кўради. Бу икки шахс жанжаллашса, бири иккинчисидан устун бўлиши керак. Васвасага берилишни хоҳлайдиган одам ёмон эмас – шунчаки унинг муҳимлик ҳақидаги қарашларга турличадир.
Микроскоп остида: икки идрок билан танишув
Ирода кучининг
