ғоят фойдали.
Фантастика остонасида
Таҳририятдаги ишим фақат спорт билан боғлиқ эмасди. Айниқса кеч куз, эрта баҳор оралиғида бу соҳада “дам” бўларди. Газетанинг иккинчи саҳифаси қисман спорт мавзуига ажратилса, қолгани фан-техника мавзуига берилади. Болаларни фан ва техникага қизиқтиришга бағишланган мақолалар мунтазам бериб борилиши шарт эди. Шу мавзуга бағишланган “Аниқ фанлар академияси” ташкил қилинганди. Болаларга ҳали яхши таниш бўлмаган кибернетика ҳақидаги тушунчалар, бугунги компьютерларнинг бобоси саналган “ЭҲМ” – электрон ҳисоблаш машиналари ҳақидаги мақолаларни тайёрлаш ўзим учун ҳам фойдали бўлди. Бир неча илмий-текшириш институтларига бориб, у ерда олимлар билан суҳбатлашдим.
Бизда кўп фан тармоқлари дунё билан тенглашадиган даражада ривожланаётган эди. Олимларимиз ҳам дунё таниган илм аҳлидан кам эмасди. Академик Восил Қобулов раҳбарлигида қад ростлаган кибернетика институти Иттифоқдаги энг кучли фан даргоҳларидан ҳисобланарди. Кимёгар академик Обид Содиқовнинг кашфиётлари, академик Сирожиддиновнинг математика оламидаги ишлари ғоят қадрланар эди. Геолог Ҳабиб Абдуллаев номини дунё биларди.
Аммо… илмни оммага тушунарли тарзда етказиш масаласида камчилигимиз бор эди. Олимларимизнинг кўп-кўп илмий китоблари нашр этиларди. Лекин улар фақат мутахассислар тушунадиган тилда ва услубда эди. Бу соҳада Европадан ўрганадиган ишларимиз бор эди. У томонларда адабиётнинг илмий-оммабоп услуби тараққий этганди. Айниқса, болалар учун жуда кўп китоблар нашр этиларди. Бу соҳага рус олимлари ҳам жиддий эътибор қаратардилар. Ўзлари ёзиш билан кифояланмай, дунё олимларининг асарларини рус тилига таржима қилардилар. Мен газетага мақола тайёрлаётганимда ўша китоблардан фойдаланардим. Шу баҳонада кутубхонам илмий-оммабоп китоблар билан бойиганди. “Энциклопедический словарь юного физика”, “Энциклопедический словарь юного астронома”, “Физика для любознательных”, “Эврика” туркумида чиқарилган ўнлаб китоблар, шу туркумда 1963 йилдан эътиборан ҳар йили чиқарилувчи альманахлар, “Академики рассказывают”, “Шеренга великих биологов”, “Великие химики”, “Рассказы об учёных”… Мен тўплаган илмий-оммабоп китобларнинг сони икки-уч юздан ошади. Фан тарихига оид нашр этилган китобларда, мақолаларда буюк аждодларимизнинг номлари тилга олинмаслиги каминани кўп ранжитарди. Онда-сонда Мирзо Улуғбек номи учрарди, Хоразмий, Фарғоний, Беруний, Форобийларнинг дунё фани ривожидаги ўрнини улар ё билишмасди, ё била туриб тан олишни исташмасди.
Ўзбек тилидаги илмий-оммабоп нашрлар ҳозирги кунда ҳам етарли даражада эмас. Китоб дўконларида болаларбоп илмий нашрларни учратиб турибман, лекин бизни ирмоқ суви қаноатлантирмайди, жўшиб оқувчи сой керак. Бугун илм оламига кириб келаётган ёшларимиз зиммаларида бу вазифа ҳам борлигини англаб, бу ишга ўзларини тайёрлаб борсалар нур аланнур бўларди.
Фан-техника янгиликларига яқинлашишим менда
