tane eğilmez ve esnemeyen zincir kullanan Gunter’ın icadı, on dokuzuncu yüzyıl demiryollarını planlamak ve düzenlemek için idealdi. İlk kısmı 2003 yılında açılan Manş Tüneli Yüksek Hızlı Tren Hattı’nın planlanmasında da bu icadın üstlendiği rol büyük olmuştur. Projenin planlarının tümü başlıca ölçü birimi olarak ölçme zincirinden bahsetmektedir ve günümüzde Birleşik Krallık trenlerinde seyahat edenler hâlâ başkent terminaline yüz otuz dört mil ve altmış üç ölçme zinciri olduğunu gösteren “Londra’ya 134/63” gibi mesafe işaretlerini görebilmektedirler.
MİL
Muhtemelen İngiltere’de kullanılan ilk metrik ölçü birimi olan mil, bir lejyonerin bin (veya Latincede mille) uygun adımının ölçüsü olarak ilk kez antik Romalılar tarafından buraya getirilmiştir. Bilinmeyen bir bölgeden geçerken özel olarak oyulmuş bir çubuğu katedilen her bir mili işaretlemek üzere yere saplamak için adımları sayan yetkili bir subay olurdu. Günün yürüyüşünün sonunda, yolculuğun başlangıç noktasından itibaren kaç mil gidildiğini belirtmek için taş bir işaretleyici yerleştirilirdi. İşte mil taşı ifadesi de bu şekilde ortaya çıkmıştır.
Romalılar tarafından yerleştirilen ilk yerel mil taşları Appian Yolu boyunca dikilmiş ve düz yollar ağı genişledikçe şehrin merkez forumuna günümüzde kayıp durumda olan Altın Mil Taşı inşa edilmiştir. Böylece imparatorluktaki tüm mil taşları bu noktaya olan uzaklığı da vermiştir. Bu durum yalnızca “tüm yollar Roma’ya çıkar” inanışını yaratmakla kalmamış, 1923’te sıfır noktası mil taşını Beyaz Saray’ın hemen güneyine, Washington’a yerleştirip ülkedeki tüm mesafelerle bağlantı kurulabilecek bir referans noktası haline getirme konusunda ABD’ye de ilham kaynağı olmuştur. Böylece onlar da benzer şekilde tüm yolların Washington’a çıkması hakkında övünebilmişlerdir.
Romalıların yürüyüş mili, arazinin eğimi ve zorluğu nedeniyle uzunluk açısından farklılık gösterebilirdi. Ancak MÖ 29’da yorgun erlerin ağır adımları yüzünden askeri yolların gittikçe kısa adımlı millerle katedilmeye başlamasından bıkan Roma Ordusu Başkomutanı Marcus Agrippa, 5000 fitlik (1524 m) Roma miline ulaşmak için kendi ayağının beş katı uzunluğunu standart yürüyüş temposu olarak belirlemiştir. Bu ölçü 1593 Ağırlıklar ve Ölçüler Yasası’na kadar İngiliz mili için standart olarak kullanılagelse de I. Elizabeth ölçülerin bir inç için üçarpa tanesi, bir fit için on iki inç ve bir yarda için üç fitlik eski konsepte göre belirlenmesi gerektiğine karar vermiştir. Bu da bize 5280 fitlik (1609 m) yeni mili vermektedir.
DİĞER MİLLER
Elizabeth dönemi İngiltere’si dışındaki dönemlerde kaos hüküm sürmüştür. İskoçlar 1976 yardalık (1806 m, Edinburg kraliyet mili mesafesi) milleriyle günümüz miline yaklaşmışlarken Eski Galler mili dokuz bin adımlık mesafeyi temel alarak üç mil ve 1470 yardaya (6,2 km) eşitlenmişti. Her ne kadar bu hileli miller 1707 Birlik Yasası’yla ortadan kaldırılmış olsa da İrlandalılar 2240 yardalık millerini (2048 m) eğer bir tondaki libre sayısı iki bin iki yüz kırksa o zaman bir mildeki yarda sayısının da bu olması gerektiğini savunarak tutmaya çalışmışlardır. Bu mantığı izlemek zor olsa da bu mil, on dokuzuncu yüzyıla kadar İrlanda Cumhuriyeti’nde yaygın olarak kullanılmaya devam etmiş ve kırsal bölgelerde de yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde arada sırada kullanılmıştır.
Metrik sistemin on dokuzuncu yüzyılın sonlarında kabul edilmesine kadar bir Avusturya-Alman mili 7,5 km / 4,6 mile eşitken Macarlar ve Ruslar sırasıyla 8,3 km / 5,1 mil ve 7,4 km / 4,5 millik ölçülerini kullanmışlardır. İskandinavya boyunca mil 6 ila 14,5 km / 3,7 ila 9 mil arasında değişebilirdi ve bu tür ülkelerin 1880’lerin sonunda metrik sisteme geçmesinden uzun süre sonra bile Norveç, Finlandiya ve İsveç 10 km / 6 mil uzunluğunu tanımlamak için mili kullanmaya devam etmiştir. İsveç Vergi Dairesi araçla iş seyahati için ödenekleri mil üzerinden hesaplamakta ve araçların yakıt tüketimi bu üç ulusta genellikle mil başına litre cinsinden ifade edilmektedir.
İskoç yazarlar arasında hak ettiği değeri en az görenlerden olan Naomi Mitchison (1897-1999), otobiyografik You May Well Ask (1979) eserinde bir grup İsveçliyle sahil boyunca üç millik bir yürüyüşe katılma konusundaki isteğinden bahsetmiştir. Tabii bu grubun mil ölçüsü konusundaki yanlış fikirlerinden dolayı kendini gerçekten uzun bir yürüyüşün ortasında bulmuştur.
DENİZ MİLİ
Karadaki kuzeninin aksine deniz mili sabit bir mesafe değildir ve bir knot19 hızda giden bir geminin bir saatte bir deniz mili mesafe katetmesi açısından düğümle yakından ilgilidir.
Dünyayı bir elinizde tutup ekvatordan ikiye ayırsaydınız bir daireye bakıyor olurdunuz. Ardından bu daireyi üç yüz altmış dereceye ve her bir dereceyi de altmış dakikaya bölseydiniz bu dakikaların her biri bir deniz milini gösterirdi. Eğer dünya kusursuz bir küre şeklinde olsaydı bu hesaplamada sorun olmazdı ancak ekvatorda şişkin, kutuplarda basık bir küre olduğu için yelken açtığınız yere bağlı olarak bir deniz mili ekvatorda 6046 fit (1842,8 m) ila 6108 fit (1861,7 m) arasında değişkenlik gösterecektir.
Bu, büyük ölçekte çok fazla bir fark gibi görünmeyebilir, fakat uzun bir yolculukta denizci, deniz milinin değişkenlik gösteren uzunlukları için gereken karmaşık hesapları düzgün bir şekilde yapmayı başaramazsa seyir ilerledikçe düz bir yüzeyden ziyade kusurlu şekle sahip bir küre üzerinde seyahat ettiği için gemi hedefinden şaşabilmekteydi.
1580’lerde Flaman haritacı Gerardus Mercator (1512-94) sefer sürecini bozmadan dünyayı meridyenlerinin tümünün dik açılarda kesiştiği, yassı (veya düz) bir dikdörtgen olarak gösteren bir dizi grafik yayımlayarak imdada yetişmiştir. Daha önce bahsedilen karmaşık hesaplamalardan kurtulan denizcilerin işi kolaylaşmıştır. Ancak bu yeni seyir kolaylığına erişmek için Mercator’un haritaları, aşağıda bazıları verilen birkaç yanlış anlamaya sebep olmuştur.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
