Samet Vurgun. Ali Kafkasyalı

      Karvanı dərd adlı səhrada qalmış.

      Leylinin Məcnunun hekayətindən.

      Sarayların surlarına mahkûm edilen, kaynağından uzaklaştırılarak yabancı dillerin işgaline maruz bırakılan Türk dilini ve edebiyatını sarayların cenderesinden çıkarıp tabii kaynağına kavuşturan ve bu kutlu yolda canını kurban eden Vakıf’ı sık sık hatırlatır:

      Burada önemli bir hususu açıklamak yerinde olur. Bazı sözde kalem erbabı eski sahiplerine bağlılıklarını göstermek ve onlarla birlikteliklerini özleyerek vatan, millet vurgunlarına kesik kesik de olsa laf vurmalarına, hatta kara yakmalarına o devrin zulmünü bütün şiddetiyle yaşayan bir ailenin ferdi olarak görmezden, duymazdan gelmem elbette ki mümkün değildir.

      Elleri “nataşaların” elleriyle sıkılmaktan başka şeyle sıkılmayan uşaklar, vatan vurgunlarının mengeneyle sıkılan ellerinden çıkan nice katmanlı şiirlerindeki mana, mantık, muamma ve muhakemeyi anlamaları elbette ki mümkün değildir.

      Eğer bilmeden yapıyorlarsa Vurgun’un ifadesiyle kütbaştırlar. Bilerek yapıyorlarsa millî ve manevî değerlere saygıları yoktur demektir.

      Samet Vurgun’un hangi şartlar altında yazıp yarattığını anlamak ve anlatmak elbette ki zordur. Onun eserlerini biraz olsun anlayabilmek için önce “onun öğrencisi” Bahtiyar Vahapzade’nin “İki Karku” şiiri ile Azaflı’nın “Olmur” ve “Sen Demə” redifli şiirlerini okumak gerekir.

      Vurgun’un redaksiya heyetine gönderdiği her eseri sansürden geçirilip değişimlere maruz kalmıştır. Bu yetmiyormuş gibi bazı işgüzar ve aklı evvel “uşaklar” vefatından sonra bile onun şiirlerinde onlarca değişiklik yapmışlardır.

      Samet Vurgun’un, 2 ağustos 1936’da yayımladığı “Azad İlham” adlı şiirinin 23. beyti şöyledir:

      Vurgun’un vefatından sonra bu beyit defalarca değiştirilerek yayımlanmıştır.

      Aynı beyit başka bir kitapta:

      Başka bir örnek verelim:

      Vurgun, Rus edebiyatının baş eseri olan Puşkin’in yazdığı “Yevgeniy Onegin” eserini 1936 yılında Türk diline tercüme etmesini aynı yıl yazdığı “Büyük Şairin Şerefine” adlı şiiriyle dünyaya duyurur ve ilk bendinde şöyle der:

      Vurgun’un vefatından sonra dördüncü mısrası şöyle değiştirilir:

      Başka bir eserde şu hâle getirilir:

      Sadece bu örnekler bile devrin zulmünü ve Vurgun’un eserlerinin başına gelenleri göstermeğe yeterlidir.

      Vurgun, sadece yaşadığı devirde Türk dili ve edebiyatına yapılan saygısızlığa karşı mücadele vermekle kalmamıştır. O, tâ 12. yüzyılda Şirvan Şahı Ahsitan’ın Nizamî’ye baskıyla “Leyla ve Mecnun” eserini Farsça yazdırmasından – ki Nizamî bu hadiseyi kitabın ön sözünde anlatmıştır – duyduğu rahatsızlığı telmih yoluyla “20 Bahar” poemasının “1. Sinfoniya”sında kaleme almış ve gelecek nesillere bu kanayan yaranın acısını hissettirmeye çalışmıştır.

      Nizamî, Leyla və Mecnun eserinin girişinde “Kitabın Yazılmasının Səbəbi” başlığı altında meseleyi şöyle anlatır: